Akt sohasida iqtisodiyot va menejment

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI “AKT SOHASIDA IQTISODIYOT VA MENEJMENT” FAKULTETI 120-20 GURUH TALABASI HAITOV SALOHIDDINNING FIZIKA FANIDAN “MOLEKULYAR FIZIKA” MAVZUSIDA BAJARGAN MUSTAQIL ISHI

MAVZU: MOLEKULYAR FIZIKA
Reja:

1. 
   Tizimning mikroskopik xususiyatlarini o‘rganishda statistik va termodinamik usullar.
   
2. 
   Ideal gaz qonunlari.
   
3. 
   Ideal gazning holat tenglamasi.
   
4. 
   Molekulyar kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi.
   
5. 
   Ideal gaz molekulalarining tezligi va energiyasi boʻyicha taqsimoti.
   
6. 
   Gaz molekulalarining oʻrtacha toʻqnashishlar soni va oʻrtacha erkin yugurish yoʻli.
   

1. 
   Tizimning mikroskopik xususiyatlarini o‘rganishda statistik va termodinamik usullar
   

Molekulyar fizika – barcha jismlar doimo tartibsiz harakatda boʼlgan atom yoki molekulalardan iboratdir, degan molekulyar kinetik tushunchalarga asoslangan, moddalarning tuzilishi va xususiyatlarini oʼrganuvchi fizikaning boʼlimidir. .
Molekulyar fizika oʼrganadigan jarayonlar – juda koʼp miqdordagi molekulalarning oʼzaro taʼsiri natijasi bilan bogʼliq jarayonlardir.
Juda koʼp miqdordagi molekulalarning oʼzaro taʼsiri, holatiga bogʼliq qonunlar – statistik usullar orqali oʼrganiladi.
Makroskopik tizim xususiyatlari, pirovard natijada, tizim zarrachalari xususiyatlari, bu zarrachalarning dinamik xarakteristikalarining oʼrtacha qiymatlari va harakatlarining ayrim belgilari bilan aniqlanadi.
Masalan, jismning temperaturasi uning molekulalari betartib harakatlarining oʼrtacha tezligi bilan aniqlanadi.
Termodinamika – termodinamik muvozanat holatlarda va bu holatlarga oʼzaro oʼtish jarayonlarida boʼlgan makroskopik tizimning umumiy xususiyatlarini oʼrganadi. Shu jarayonlar asosini belgilaydigan mikrojarayonlarni termodinamika oʼrganmaydi va shu bilan statistik usuldan farq qiladi.
Termodinamik tizim – makroskopik jismlar majmuasidan iborat boʼlib, bu jismlar doimo oʼzaro taʼsirlashadilar va nafaqat oʼzaro, balki tashqi muhit bilan ham energiya almashib turadilar.
Termodinamik metod asosi – bu termodinamik tizimning holatini aniqlash usulidir. Tizimning holati, uning xususiyatini belgilovchi fizik kattaliklar majmuasidan iborat boʼlgan termodinamik parametrlar bilan belgilanadi. Odatda tizimning holatini belgilovchi parametrlar sifatida – temperatura, bosim va solishtirma hajmlar tanlanadi. Tizimning holatini aniqlab beruvchi fizikaviy kattaliklar tizimning parametrlari deb ataladi.
Moddalar atomlardan tuzilgan, degan gʼoya qadimiy grek filosofi Demokrit (eramizdan 460 - 370 yillar oldin) tomonidan ilgari surilgan. Bu gʼoya XVII asrda M.Lomonosov tomonidan yanada rivojlantirildi. XIX asr oʼrtalarida nemis fizigi - R. Klauzius, ingliz fizigi Dj. Maksvell va avstriya fizigi - L. Boltsman tomonlaridan molekulyar - kinetik nazariya yaratildi
Istalgan vaqtda har xil molekulalar har xil tezliklarga ega va bir - birlari bilan oʼzaro taʼsirda boʼladilar. Molekula tezligi – faqat barcha molekulalar harakat tezliklari qiymatlarining oʼrtachasi bilan belgilanadi. Shuning uchun alohida molekulaning temperaturasi toʼgʼrisida soʼz yuritish mumkin emas. Natijada jismning makroskopik xususiyatlari faqat katta mikdordagi molekulalarni hisobga olgan holda fizik maʼnoga ega boʼladi.

Temperatura – moddaning isitilganlik darajasini koʼrsatuvchi fizikaviy kattalikdir va makroskopik tizimning termodinamik muvozanat holatini xarakterlaydi.

Oʼlchov va ogʼirlik birliklari boʼyicha 1968-yilda oʼtkazilgan Bosh konferensiya qaroriga binoan, hozirgi vaqtda ikkita temperatura shkalasini qoʼllash mumkin:

• 
  Termodinamik temperatura shkalasi (Kelvin birligida - K);
  
• 
  Xalqaro amaliy temperatura shkalasi (Selsiy graduslarida - ^oC).
  

Xalqaro amaliy temperatura shkalasida, suvning qotish va qaynash temperaturalari ^oC va 100 ^oC deb olingan va ular shkalaning reper (tayanch) nuqtalari deb ataladi.
Termodinamik temperatura shkalasi bitta reper nuqta bilan aniqlanadi – bu suvning gaz, suyuqlik va qattik fazaviy holati bilan bogʼliq uchlik nuqtasidir. Termodinamik temperatura shkalasida bu reper nuqta 273,16 K ga tengdir. 1 Kelvin suvning uchlik nuqtasi termodinamik temperaturasining 1/273,16 qismiga tengdir. Selsiy gradusi va Kelvin birliklari bir-biri bilan quyidagicha bogʼlangan:
Т = 273,15 + t
Т = 0 Kelvinning nol qiymatiga tengdir.
Solishtirma hajm υ – birlik massa hajmidir. Jism bir jinsli boʼlganda uning zichligi oʼzgarmas boʼladi, yaʼni ρ = const. Bu holda

Tizim holati parametrlari baʼzi paytlarda oʼzgarishi mumkin. Termodinamik tizimda holat parametrlaridan biri oʼzgarishi bilan bogʼliq har qanday oʼzgarishlar termodinamik jarayon deb ataladi.

2.