Akbakultura fani boyicha

BALİQCHİLİK H’OJALİKLARİNIN’ HOZİRGİ HOLATİ VA SUV HAVZALARİDA BALİQ MAHSULDORLİGİNİ OSHİRİSH CHORA-TADBİRLARİ
Janubi-garbii Kizilkum chuli suvliklarida (kuii Zarafshon) baliq ovlash birinchi bolib Quiimozor suv omborida 1950 yilda, songra 1953 yilda Tudakulda boshlangan. Demak, Buxoro xududida 58 yildan beri baliq ovlanib kelinmoqa. Baliq ovlashning birinchi yillarida suvliklarda baliq ovlash brigadalari bolmagan. Aniq malumotlarga asoslanib xisob kitoblarga kura baliq ovi birinchi bolib 1953 yilda Qattaqurgon suv omborida baliq ovlash xujaligi tashkil qilingan.
Agarda 1953-1969 yillarda asosii baliq ovlash Kuiimozor va Tudakulda shakillangan bulsa, 1970 yildan boshlab Tuzqon, Kora-kir, Dengizkulda baliq ovlash brigadalari tashkil kilindi. Buning asosii sababi, 1969-1970 yillarda ABMK I-II va Amu-Korakul mashina qanalining ishga tushirilishidir. 1990 yillardan boshlab Og’itma, Devonxona, Zikri, Xaticha va Shurkul suv ombori xududlarida h’am baliq ovlash brigadalari tashkil kilindi.
Xududdagi barcha suvliklar baliqchilik xususiyatiga qarab polikulatura suvliklari sifatida klassifiqatsiyalash mumkin. Bu suvliklarda tinch yoky iirtkich bolmagan baliqlar 80-90% ni, iirtkich baliqlar 10-20% ni tashkil qiladi. Ainiqsa, sudak utgan asrning 80-90 yillarida baliq ovining 15-20% ni tashkil qilgan. Hozirgi kunda esa uning ulushi 3-5% gacha tushib qolgan. İlonbaliq (Ophiocephalus argus warpachowsii) 1960 yillarda osimlikxur baliqlar bilan birga qoshilib kelgan.Hozirgi kunda bu tur Dengizkolning atrofidagi maida kollarda (Jiidakol - 1000 gektar va Oinakul ) uchraidi. Lekin iloji boricha bu iirtkich baliqning kupayib ketishiga yul kuymaslik kerak.
Chunki, baliqlarning eng xavfli kushandasi xisoblanadi. Lekin 2000 yildan boshlab Samarqand xramulyasi (Varicorhinus heratensis steindachnere), turqiston muilovdori (Barbus capito concephalus), rexoh-Pelecus cultrutus) keskin qamaiib ketdi. Turkiston muilovdori va Orol muilovlari Barbus brachycephalus qabilar respubliqa "Qizil kitobi"ga kiritildi. Lekin Turkiston muilovdori Xaticha kulida xozirgi kunda baliq ovi 70-80% ni tashkil kildi. Shu munosabat bilan Xaticha kulida baliq ovlash to 2012 yilgacha takiklanadi. Bu davrda turkiston muilovdorining biologiyasi yaxshilab urganladi va kizil kitobdan chiqarish va ovlash masalaoi xal kilindi. Ainan Xaticha kuli sharoitida bu turning kup sonli eqanligining sabablari urganiladi.
Xozirgi kunda balki maxsuldorligi ancha past. Baliqchilik fermer xujaligi uyushmasining malumotiga qaraganda 1,0-1,5 kg/ga ni tashkil qiladi. Keiingi yillarda (2000-2005İ) suv tankisligi sababli baliqchilik kullarining gidrologik xolati yomonlashgan. Bu kollar borgan sari sayozlashib bormokda, bu esa yusak suv usimliklarini rivojlanishiga olib kelmokda. Natijada kullarning meliorativ xolati h’am yomonlashmokda va kullar evtrafiqattsiyaga duch kelmokda. Evtrafiqatsiyaning oldini olish uchun suvliklarning biomeliorativ xolatini yaxshiyaash kerak. Buning uchun mavjud ixtiofauna tartibga usimlikxur baliq turlarini - ok amur, ok dung peshona, chipor dungpeshonani tigiz utqazish va ikki yoshar zotlar bilan baliqlashtirish zarur, maida razmerli 6alikldr(15-20g) ijobii natija bermaidi. Agarda tabiy baliqchilikqa asoslangan kullarning gidrologiyasi va biomeliorativ xolatini yaxshilanmasa, baliq maxsuldorligi yanada qamayadi va baliq turlari iuqolib boraveradi. Biz kuiida utgan asrning iirik ixtiolog olimi M.A.Abdullaev (1989İ) tomonidan tavsiya etilgan kuii Zarafshon suvliklari ixtiofaunasi ruixatini keltiramiz. (59-. jadval) O»zbekiston suvliklarida 70 dan ortik baliq turlari mavjudligi G.YuKomilov (1973) tomonidan qaid kilshgan, A.A.Amonov esa Janubii O»zbekiston suvliklarida 56 baliq turlaei borligi korsatilgan.
Bu turlar 2004-2007 yillar Dengizkol h’ududidagi Oinakol va Jiida kollarida aniqlandi.
Jadvalda kursatilgan baliqlarning 18 turi yoky 47% wtgan asriing 80-90-yillarida ovlangan. Xozkrgi kunda baliq ovining asosii kismini zagora, vobla, lesh, sudak va laqqa tashkil qiladi. Ruixatda kursatilgan turlarning kopchiligi xozirgi vaktda uchramaidi, bazi birlari esa "Kizil'Kitrb"ga kiritilgan. Kwpchilik turlar ov axdmiyatiga ega emas. Lekin ular iirtqich ( jerex, ilonbosh) baliqlar xisoblanadi. Bular ovlanadigan baliqlarni, ainiqsa 10-15 t keladigan segoletqaparni eidi. Xashaki baliqlar ovlanadigan baliqlarning oziqa rakobati xisoblanadi. Masalan gambuziya, bistryaanka, pesqar, bichok qabi turlar zogora, lesh, vobla qabi baliqlarning zoobentas, zooplankton uchun rakobatchilari xisoblanadi. Bazi xashaki baliqlar kopayib ketib ovlanadigan baliqlarning uvildirig’i va chavog’shsh eb qatta ziyon keltiradilar. Suvliklarda baliq ovlash koidalari buzilishi sababli kerakli bulgan baliqlarning qamaiishiga olib kelmokda, natijada xashaki baliqlar kopayib ketishiga sabab bulmokda. Suv xavzasi ixtilofaunasini boshqarish asosan iirtkich baliqlardan (sudak, jerex) foidalanib xash.aki baliqlar sonini qamaitirish orqali ovlanadigan baliqlarni kupaitirishga erishish mumkin. Buning uchun suv xavzasidagi baliqlarning 5-8% ni iirtkich baliqlar tashkil kilishi kerak. Agarda iirtkich baliqlar soni 20-25% dan oshib ketsa, bu xol nixoyatda xavflidir. Har bir suvliklarning gidroximyasi va gidrobiologiyasini ilmiy asosda urganish baliq maxsudorligini yaxshilashga olib keladi. İlmii malumotlar h’ar bir MChJ baliqchilik xujaligi xodimlari uchun, suv xavzasining biologiyasini bg;lish manbasi xisoblanadi. Gidrobiontlarning stadiyali rivrjlanishi nazariyasini bilish xovuz baliqchilik xujaligi faoliyatini bsshqarishda, baliq biologiyasini urganishda asosii omil xisoblanadi.