|
Argumentlestirilgen esse
Internettegi gipertekst hám interaktivlik multimedia
1.KIRISIW
2.TEZIS
3.KEREKLI DÁLILLER
4.OPPONENTTI BIYKARLAW
5.EŃ TIYKARǴÍ KÓZQARAS
6.JUWMAQLAW
1.Búgin ǵalaba xabar quralların biz túrlishe kóz aldımızǵa keltiremiz. Biz turmısımızda bolıp atırǵan túrli jańalıqlardı radio, televedenie, gazeta-jurnallar hám házirgi kúnde eń maksimal tezlik penen xızmet etiwshi internet tarmaqları arqalı esitip otıramız. Solay eken, internet saytlarınıń ulıwma alǵanda, házirgi kúndegi ilim hám texnikanıń jedel rawajlanıwı nátiyjesinde biz ele de tezlik penen informaciyalardı qabıllaymız hám ózimiz de bul xabarlardı ózgelerge usınıs etemiz. Endi, biz qabıllap atırǵan informaciyalar túrlishe bolıp, házirgi kúnde adamlar uyqıdan oyana sala internet tarmaǵı arqalı túrli maǵlıwmatlardı bilip otıradı. Lekin, bul informaciyalardıń barlıǵı haqıyqat pa yáki jalǵanları da bar ma arasında degen soraw tuwıladı. Álbette, olardıń arasında ele tolıq qáte-kemshilikleri anıqlanbastan tarqalıp ketken xabarlar da bar bolıwı múmkin. Sonlıqtan da, átirapımızdı orap turǵan barlıq informaciyalarǵa da haqıyqat dep isene bermewimiz tiyis.
2. Bul baǵdarda biz internet maǵlıwmatları haqqında pikir júriter ekenbiz, gipertekst atamasına kózimiz túsedi. Bunda gipertekst degenimizdiń ózi ne? Gipertekst – internettegi maǵlıwmatlardıń kópir teksti. Basqasha aytqanda, tiykarǵı baylanıs quralı. Usı kúnge shekem gipertekst haqqında jazılǵan ilimiy jumıslarda tiykarınan onıń texnikalıq táreplerine kóbirek itibar berilgen. Tap sonday teoriyalıq pikirler internet júzege kelgen waqıtlarda da qáliplesken edi. Biraq, búgin internet ǴXQ tiykarǵı ózgesheligi sıpatında qaraladı. Zamanagóy mass media tarawında gipertekst tek maǵlıwmatlar kólemin emes, al onıń mazmunın da keńeytiw ózgesheligine iye. Demek, bunnan kórinip turǵanınday, gipertekstler internet tarmaǵı arqalı paydalanatuǵın biz ushın úlken járdem beretuǵın “kómekshi” desek hesh te adaspaymız.
3. Gipertekstlerden hám basqa da interktiv multimedialardan paydalanıw arqalı jámiyet aǵzalarınıń jumısı jeńillenedi hám unamlı xızmet atqaradı. Sebebi, zaman menen teń qádem basıp internettiń hám basqa da ilim-texnikanıń jetiskenliklerinen paydalanǵan halda turmısqa engize alıw házirgi kúnniń talabına aylanbaqta. Eń dáslep gipertekstler haqqında Ted Nelson maǵlıwmatlar keltirgen bolıp, lekin, ol óz miynetinde gipertkest atamasın qollanbaǵan bolsa da tekstlerdiń dúzilisi, kórinisine tán ideyalar haqqında pikir júritedi. Soń waqıtlar ótip internet payda bolıwı hám ǵalabalasıwı sebepli alımnıń bul pikiri inabatqa alınıp, gipertekstke tiykar etip alındı. Gipertekstler ózinde interaktiv xizmetlerdi jámlewi, informaciyalardı redaktorlaw ózgesheligi, maǵlıwmattıń elektron formada bolıwı sıyaqlı ózgeshelikleri menen ajıralıp turadı.
4. Gipertekstler hám interaktiv usıllar haqqında da túrli ilimpazlar ózleriniń pikirlerin bildirgen. Atap aytqanda, gipertekstke anıqlama bergen kópshilik ilimpazlar giperteksttiń ámelge asırıwı múmkin bolǵan imkanıyatlarına itibar qaratpaydı. Sonıń menen birge, D.Rashidova, N.Qasimov, N.Muratova sıyaqlı ilimpazlar giperteksttiń tek ǵana texnikalıq ózgesheliklerine kóp itibar qaratadı. Gipertekst haqqında pikir bildirgen ilimpazlardan biri S.Berger: “Giperteksttiń interaktiv ózgesheligi oqıwshǵa tekstti eslep qalıw imkanıyatın beredi”-degen pikirdi alǵa súredi.
5. Bul joqarıda keltirilgen kózqaraslarǵa qarsı túrlishe pikirler bar bolıp, máselen ilimpazlardıń ayırım toparları gipertekstlerge ápiwayı kóz benen qaramaw kerek ekenligin hám gipertekstlerdiń texnikalıq ózgesheliklerine emes teoriyalıq táreplerine de itibar qaratıw kerek degen pikirlerdi de alǵa súredi. Sonıń menen birge, elimizdiń jas jurnalisti Q Begniyazovanıń gipertkestlerdiń yadta saqlap qalıw imkanıyatına tásiri haqqındaǵı S.Bergerdiń pikirin bir tárepten qollap quwatlamaytuǵınlıǵın aytıp ótiw orınlı hám bul pikirge biz de qosılamız. Óytkeni, interaktiv metodlar adamnıń kóz aldında kórinip turǵanlıǵı menen bir tárepten sanamızdı tek ǵana bir tárepleme jumsawǵa alıp keliwi múmkin. Dástúriy tekstli jańalıqlar yadta uzaq saqlanadı, oqıwdı da tezlestiredi, insandı shalǵıtpaydı. Al, gipertekstlerde tekst oqıwshını tez tez jańa imkanıyatlar arqalı aljastıradı. Basqa interkativ xızmetlerge tigilip qalǵan paydalanıwshı tiykarǵı tekstti tez umıtıw jaǵdayları baqlanadı.
6. Ulıwma alǵanda, gipertekstler - internettiń hám texnikalıq, hám dóretiwshilik ózgesheligi. Giperteksttiń dóretiwshilik ózgeshelikleri menen baylanıslı kommunikaciya processlerinde jańa imkanıyatlar júzege keledi. Internet jurnalistikasınıń usı sıyaqlı jáne bir ózgesheligi onıń interaktivliginde bolıp esaplanadı. Demek, internet jurnalistikasınıń túrli imkanıyatlarınan paydalanǵan halda gipertekstlerden hám basqa da interaktiv multimedialardan aqılǵa muwapıq paydalanıwımız zárúr.
Do'stlaringiz bilan baham: |
