Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik



Download 7,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet237/282
Sana04.08.2021
Hajmi7,11 Mb.
#137705
1   ...   233   234   235   236   237   238   239   240   ...   282
Bog'liq
Биология Abdukarimov A

idora  qilishdir.
 
0 ‘z - o ‘zini  idora  qilish  —  tabiiy  sistem aning  qan- 
daydir  tabiiy  ta ’siri  yoki  antropogen  ta ’siridan  keyin  o ‘z  ichki 
xususiyatlarini  qayta  tiklash  qobiliyatidir.  0 ‘z -o ‘zini  idora  qilish- 
ning  yorqin  misoli  —  keng  bargli  o ‘rm ondagi  biogeotsenozdir.  Bu 
yerda  o ‘sim liklar joy,  yorug‘lik  va  suv  uch u n   raqobatlashadi.
Bu  xildagi  biogeotsenozlarda  yaruslik,  y a ’ni  o ‘simliklar 
jam oasining  vertikal  b o ‘ylab  bir  necha  qatorda joylashishi  kuzati­
ladi.
K eng  bargli  o ‘rm o n n in g   b irin c h i  yaru sini  y oru g ‘sevar 
darax tlar  (em an,  sh um tol),  ikkinchi  yarusini  esa  birmuncha 
kam  yorug‘sevar  daraxtlar  (zarang,  ch etan ),  uch inchi  yarusini 
h a r  xil  butalar  (kalina)  va  to ‘rtinchi  yarusini  o ‘tsim on  o ‘simlik- 
lar  (paporotniklar,  gulxayri,  qirqb o‘g ‘in)  tashkil  qiladi.  Yarns 
qancha  past  b o is a ,  undagi  o ‘sim hklar  shunchalik  soyaga  chi- 
dam lidir.  Yuqori  yarusdagi  o ‘sim liklarning  ildizlari  ju d a  chuqur 
joylashadi.
Keng  bargli  o ‘rm o nd a  yoritilganlik  sharoiti  yil  davomida 
keskin  o ‘zgarib  turadi.  Shu  tufayli  quyi  yarusdagi  o ‘simliklar 
bahorda  daraxtlar  barg  chiqarguncha  tez  rivojlanadi  va  gullaydi. 
H ar  qanday  biogeotsenozlarda  iqlim  ritm iga  b o g iiq   holda  o ‘zga- 
rishlar  kuzaliladi.  M asalan,  kuzda  haroratning  pasayishi,  kun 
uzunligi  qisqarishi,  nam likning  o ‘zgarishi  natijasida  k o ‘p  o ‘sim- 
liklar  bargini  to ‘kadi.  U larning  ja m g ‘arish  a ’zolarida  oziq  mod­
dalari  to ‘planadi,  daraxtlarda  p o ‘kak  shakllanadi. 
0 ‘simliklar 
sitoplazm asida  suv  kam aya  boshlaydi.  H ayvonlar  ham   qishga  faol 
tay y o rlan a 
bo shlay d i 
Q u sh lar 
ja n u b g a 
u ch ib  
ketadi. 
Sutem izuvchilar  tullaydi,  qishga  oziq ja m g ‘aradi.
B iogeotsenozlar  uzoq  yillar  davom   etadigan  tabiiy jarayonlar 
m ahsulidir.  M asalan,  vulqonlar  otilishidan  hosil  b o ig a n   tog‘ 
jinslarida  tu p ro q   b o im a g a n i  uch u n   hech  qanday  o ‘simliklar 
o ‘smaydi.  Bu  joylarda  lishayniklar  va  suv  o ‘tlari  paydo  boiishi
1 9 4


tuproq  hosil  b o ‘lishiga  sabab  b o ‘ladi.  Tuproqda  endi  m oxlar, 
naDorotnilclar,  o ‘tlar,  butalar  va  daraxtlar  birin-ketin  o ‘sa  bosh- 
^ydi  va  b arqaror  holatdagi  biogeotsenoz  shakllanadi.  Bio- 
ceotsenoz  hosil  b o ‘hshi  yoki  bir  biogeotsenozning  ikkinchisi  bilan 

Download 7,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   233   234   235   236   237   238   239   240   ...   282




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish