Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

XULOSA

Xulosa qilib aytganda Ildiz o’simlik xayotida muhim rol o’ynaydi. Ildiz o’simlikni faqat oziqlantiribgina qolmay, balki ularni yerga mustahkam o’rnashtiradi ham. Ildizlar asta-sekin o’sib, ko’p tarmoq otib ildiz sistemasini hosil qiladi. Chigitning murtak ildizchasidan dastlab asosiy ildiz o’sib chiqadi, oradan ikki-uch kun o’tgandan keyin undan har tomonga ketadigan yon ildizlar o’sib chiqadi. Asosiy ildizni yon ildizlardan tezda farq qilish oson. Asosiy ildiz yon ildizga nisbatan uzunroq va yo’g’onroqdir. Asosiy ildizi yaxshi bilinib turgan ildizlar o’qildiz deb ataladi. Asosiy ildizni ajratib bo’lmaydigan, bir tutam ko’rinishidagi ildizlar sistemasi popuk ildiz deb ataladi.

Shunday qilib o’simliklarni ildizlari ikki xil tipda bo’lar ekan: o’qildiz va popuk ildiz. O’q ildizli o’simliklarning hammasi ikki pallali o’simliklar, popuk ildizli o’simliklar esa bir pallali o’simliklardir. Bir qator ikki pallali o’simliklarning asosiy ildlizida oziq moddalar zapasi to’planadi. Masalan: sabzi, lavlagi, rediska. Bularni ildizmevalar deb ataladi.

Ildizning ichki tuzilishini mikroskop ostida ko’rib chiqish mumkin. Buning uchun ildizning ko’ndalang kesimidan yupqa parda qirqib olib mikroskopda ko’riladi. Bunda ildizning sirtqi qismi ham hujayralardan iborat ekanligi ko’rinadi. Bu hujayralarni ba’zilaridan uzun o’siqlar chiqadi, shu o’siqlar ildiz tukchalaridir. Ildiz suv va unda erigan oziq moddalarni tuproqdan ildiz tuklari orqali oladi. Ildiz tukchalari o’simlikning «og’zi»-dir. Ildiz tukchalar 10-20 kunda almashib turadi.

Ildiz kesilganda o’rtasiga yaqin yerda qalin devorli yirik teshikchalar ko’rinadi. Bu teshikchalar ko’ndalang kesilgan naychalar bo’lib, tomirlar deb ataladi.

Ildiz uzunasiga kesib qaralganda u bir-biridan yaxshi farq qiluvchi, to’rtta qismdan iborat ekanligi yaxshi ko’rinadi.

1.Ildiz qinchagi-ildiz uchida.

2.Ildizning o’suvchi qismi-bu qismda hujayralar doimo bo’linib va o’sib turadi.

3.Shimuvchi qism-tuproqdan oziq moddalarni oluvchi ildiz tuklari bor qism.

4.O’tkazuvchi qism-bunda ildiz tuklari bo’lmaydi.

Bu qismning ichida ildiz tomirlari ko’p bo’lib, ular poyaga o’tadi. Ildiz tuklari tuproqdan shimib olgan mineral tuzlar eritmasi shu naychalar orqali ildizdan poyaga o’tadi.

Ildizdan keyin murtakdan novda-bargli va kurtakli poya chiqadi. Novda murtakning kurtagidan rivojlanadi.

Poyaning barglar birikadigan qism poya bo’g’imlari deyiladi. Bo’g’imlar orasidagi qism esa bo’g’im oralig’i deb yuritiladi. O’simliklarning barglari va novdalari poyadan chiqqan Kurtaklardan paydo bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan novdadan yangi-yangi kurtaklar vujudga keladi.

Novdaning eng uchidagi kurtaklar juda yirik, undan pastga tushgan sari kurtaklar maydaroq bo’la boradi.

Kurtakni uzunasiga keesib qarasak, kichkina poyachani, poyachada zich joylashgan mayda, oq bargchalarni ko’ramiz. Bu esa kurtakni boshang’ich novda ekanligini ko’rsatadi. Poyaning oxirida joylashgan kurtaklar uchki kurtaklar, poyaning yonlarida joylashgan kurtaklar esa yon kurtaklar deb yuritiladi.