Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. Ildiz – yuksak o‘simliklarning yer ostki vegetativ organidir. Ildiz - o‘simliklarda suvdan quruqlikka chiqishi bilan paydo bo‘lgan.

Dastlabki o‘simliklar Rinniofitlarning tanalari ildiz va poyalarga bo‘linmagan, ularda faqat asosiy tana bo‘lib, apikal meristema yordamida uzunasiga o‘sgan va dixotam shoxlangan. Shoxlarni bittasi vertikal o‘sgan, ikkinchisi tuproqqa yopishib, undagi suv va meneral moddalarni shima boshlagan. Bu o‘simliklarning bo‘ylari uncha katta bo‘lmasdan suvda va suv yoqalarida o‘sgan. Ildizlarning keyingi evolyutsiyasi natijasida, bir xil shoxlari tuproqqa chuqurroq kirib, ildizga asos solgan. Paydo bo‘lgan ildizlarning tanasida tuproqdan oziqlanish uchun to‘qimalar takomillasha boshlagan. Tuproqdagi suv va mineral moddalarni shimish ildizning yosh qismiga to‘g‘ri kelib, uning tashqi tomonida maxsus to‘qima rizodermani hosil qilgan. Ildizlarni kuchli shoxlanishi shimuvchi uchlarining ko‘payishi, ularning tuproq qatlamlarida doimo o‘sishi, yangi joylarni egallashi, mayda tuklarning va qo‘shimcha ildizlarning paydo bo‘lishi ildizlarning umumiy shimuvchi yuzasini kengayishiga olib keldi. Ildizning uchki apikal qismida meristemasini qattiq tuproqlarning mexanik ta’siridan himoya qilish uchun ildiz qini vujudga kelgan. Ildizlarning uchki qismi 4 ga, 1) Ildiz qini bilan o‘ralgan bo‘linish zonasi - hujaralari meristematik xususiyatga ega bo‘lib, doimiy bo‘linib turadi. 2) Cho‘zilish zonasi - bu zonada hujayralar uzunasiga kuchli cho‘ziladi, lekin hujayralari bo‘linmaydi. 3) Shimuvchi zona – bu zonada rizoderma hujayralari mayda tuklar hosil qilib, tuproqdagi suv va suvda erigan mineral tuzlarni shimadi. 4) O‘tkazuvchi zona - bu zona orqali shimilgan suv va mineral moddalar o‘tkazuvchi naylar yordamida o‘simliklarning boshqa organlariga yetib boradi. Bu zona tuproq qatlamlarida, uchki o‘suvchi qismining harakatiga mos holda doimo harakatda bo‘ladi (33-rasm).

Rizoderma hujayralari tuklar bilan birgalikda uzoq yashamasdan o‘lib boradi va o‘rniga boshqa qoplagich to‘qima egzoderma paydo bo‘ladi.

Ildizlarning asosiy vazifasi so‘rish, o‘simliklarni tuproqda mustahkamlash oziqa moddalarni to‘plash, yer ustki qismining o‘sishi uchun garmonlarni, aminokislotalarni, alkaloidlarni sintez qilish va ularning harakatini ta’minlash, tuproqda yashaydigan mikroorganizmlar, zamburug‘lar bilan aloqada bo‘lish va boshqalar.