Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

BOB. ASOSIY QISIM.

ILDIZ VA ILDIZLAR SISTEMASI

1. Ildizlarda birlamchi to‘qimalarining kelib chiqishi va o‘sishi.

Ildizlarning o‘sishi noqulay sharoit (past harorat, suvsizlik) bo‘lmasa to‘xtamaydigan jarayondir. Ildizlar tuproqlarda uchragan qarshiliklarni yenggan holda, avvalgi yilgi o‘lgan va chirigan ildizlarning o‘rnini to‘ldirib, tuproq gorizonti bo‘ylab tarqaladi.

Ildizlarning poyalaridan farqi shuki, apekal meristema faqat ichkarigagina emas, balki tashqariga ildiz qinini to‘ldirgan holda hujayralar hosil qiladi.

Ildizlarni apeksidagi initsial hujayralarning soni va joylashishi, ulardan to‘qimalarning hosil bo‘lish tartibi turli sistematik guruhlarga kirgan o‘simliklarda turlicha bo‘ladi.

Yopiq urug‘li o‘simliklarni ildiz apeksida bir necha initsial hujayralar mavjud bo‘lib, ikki pallali va bir pallali o‘simliklarda apikal meristemaning soni va ishi turlicha. Ikki pallali o‘simliklarda initsial hujayralar uch qavat bo‘lib, har bir qatorda 1-4 gacha initsial hujayralar joylashadi (35-rasm). Initsialning eng pastki qavati rizoderma va qinning hujayralarini hosil qiladi. Initsial hujayralarining o‘rta va ichki qavatlaridan ildizning qolgan barcha to‘qimalari hosil bo‘ladi. Apikal meristemaning bo‘linish zonasi ikki qismga ajralib, tashqi qismi initsial hujayralarining o‘rta qatoridan hosil bo‘lib – periblema (yunon. - qoplam) deb ataladi. Ichki bo‘limi initsial hujayralarni yuqorigi qavatidan hosil bo‘lib pleroma (yunon. – pleroma - to‘ldirish) deyiladi. Keyinchalik periblemadan ildizning birlamchi po‘stlog‘i, pleromadan esa markaziy tsilindiri hosil bo‘ladi.

Bir pallali o‘simliklarning ildiz apeksini pastki qavatidan faqat ildiz qini hosil bo‘lib, preblemaning tashqi qavatidan rizoderma deferensiallashadi.