Ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedagogika inustuti tabiiy fanlar fakulteti

2Ga+4H₂O→2GaOOH+3H₂↑

Mineral kislotalar bilan ta’sirlashganda galliy tuz hosil qiladi va vodorod ajralib chiqishiga sabab bo‘ladi:

2Ga+6HCl→2GaCl₃+3H₂↑

Galliy galogenlar bilan ha reaksiyaga kirishadi: uning xlor va brom bilan reaksiyasi xona haroratida ham boshlanaveradi; ftor bilan esa hatto −35℃ da ham reaksiyaga kirishadi va harorat 20 ℃ va undan baland bo‘lsa, reaksiya alanga oladi. Yod b reaksiyaga kirishishi uchun esa qizdirish talab etiladi.

Galliy elementi vodorod, uglerod, azot, kremniy va brom bilan reaksiyaga kirishmaydi.

Olinishi

Metall galliy olish uchun odatda CuGaS₂ kimyoviy formulasiga ega bo‘lgan noyob mineral – gallit qayta ishlanadi. Bu mineralda mis sulfid va galliy sulfid aralashma ko‘rinishida saqlanadi. Gallit minerali ko‘pincha, xalkopirit, sfalerit va germanit minerallari bilan birga uchraydi. Galliyning sezilarli miqdori (1,5 % atrofida) ayrim toshko‘mir turlari tarkibida ham mavjud bo‘ladi. Shu tufayli, galliyni ko‘mirning yarimmetall rudalaridan ham olish usuli mavjud. Odatda elektroliz usuli bilan ajratib olinadi.

Asosiy konlari

Asosiy galliy konlari Afrika qit’asining janubi-g‘arbida joylashgan. Shuningdek Xitoy va Rossiyada ham galliy konlari mavjud.

Qo‘llanishi

Galliy noyob metall sifatida juda qimmat baholanadi. Umumiy ishlab chiqarish miqdorining 95% dan ziyod qismi yarimo‘tkazgichlar tayyorlash sohasiga yo‘naltiriladi va bu borada asosan Xitoy yetakchilik qiladi. Galliyning qotishmalari fanda gallamma deyiladi va bunday qotishmalarning aksariyati xona haroratida suyuq holatda bo‘ladi. Gallammalar ayrim o‘rinlarda, nisbatan bezarar modda sifatida, toksik simob o‘rniga qo‘llaniladi. Galliy va uning qotishmalari qattiq metallarga nisbatan reaktiv va agressiv ta’sirga ega ekani sababli, konstruksion materiallarda kamdan-kam qo‘llanadi. Galliy aralashgan metall konstruksiyalar mo‘rt bo‘lib qoladi. Shu tufayli, galliyning amaliy qo‘llash sohalari juda tor bo‘lib, yuqorida aytilganidek, u asosan yarimo‘tkazgichlar sanoatidan tashqariga chiqmaydi.

Yarimo‘tkazgichlar sohasida galliy eng ko‘p qo‘llanadigan yo‘nalish bu – nur diodlari (svetodiod) tayyorlash texnologiyasi bo‘lib, unda galliyning arsenidi GaAs p-n-p o‘tishga asoslangan nur diodlarida va o‘ta yuqori aniqlikdagi yarimo‘tkazgich lazerlarda ishlatiladi.

Yadro fizikasida ham, galliyning Ga-71 izotopi neytrinoni qayd qilish vositasi sifatida ishlatiladi. Xususan, bu izotopning neytrino detektori sifatidagi sezgirligi boshqalarga qaraganda 2,5 karra yuqoriroq ekanini qayd etish o‘rinlidir.

Galliy shuningdek tibbiyotda ham muayyan qo‘llanish sohasiga ega. Xususan, onkologiyada suyak yemirilishini oldini olish uchun galliydan foydalaniladi, hamda, chuqur tana ichkari yaralardan qon ketishini to‘xtatish uchun ham galliy ishlatiladi.