Ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedagogika inustuti tabiiy fanlar fakulteti

Umumiy ma’lumotlar

Nomi	Galliy;
Formulasi	Ga
Raqami	31;
Kashf etgan olimlar	Pol Emil Lekok de Buabodran
Kashf etilgan sana	1875-yil,
Kashf etilgan davlat	Fransiya;
Atom xossalari
Atom raqami	69,723 m.a.b. (g/mol);
Elektron konfiguratsiyasi	[Ar] 3d^10 4s^2 4p^1
Atom radiusi	141 pm;
Kimyoviy xossalari
Elektrmanfiyligi	1,81 (Poling shkalasi bo‘yicha);
Kovalent radiusi	126 pm
Ion radiusi	62 (+3e); 8 (+1e) pm
Oksidlanish darajasi	+1, +3;
Ionizatsiya energiyasi (birinchi elektron)	587,7 kJ/mol; (6,00 eV)
Elektrod potensiali	0
Fizik xossalari
Zichligi	5,91 g/sm^3;
Erish harorati	302,93 K; 29,8 ℃
Qaynash harorati	2477 K; 2330 ℃

Tabiatda tarqalganligi

Galliy ikkiyoqlama geokimyoviy tabiatga ega bo‘lgan siyrak tarqalgan element hisoblanadi. Uning yer qobig‘idagi miqdori 19 gramm/tonna atrofida deb baholangan. Galliy elementi minerallar tarkibida ham juda-juda oz miqdorda bo‘ladi. Asosiy galliy minerallari bu – sfalerit (ko‘pi bilan 0,1% galliyga ega bo‘ladi); magnetit (0,003%), kassiterit (0,005%), granat (0,003%), berill (0,003%) va ho kazolardir. Dengiz suvidagi galliy konsentratsiyasi 3·10⁻⁵ mg/l atrofida bo‘ladi.

Izotoplari

Tabiiy galliy ikkita barqaror izotop – ⁶⁹Ga va ⁷¹Ga izotoplariga ega. Tabiatdagi galliyning 60% atrofidagi qismini Ga-69, qolgan 40% ga yaqin qismini esa Ga-71 izotoplari tashkil qiladi. Bundan tashqari galliyning yana 29 xil sun’iy radioaktiv izotopi aniqlangan bo‘lib, ularning massa soni ⁵⁶Ga dan 86Ga gacha oraliqda bo‘ladi. Ular orasida eng uzoq yashovchani ⁶⁷Ga bo‘lib, uning yarim yemirilish davri 3,26 sutkani tashkil qiladi. Yana bir nisbatan barqaror galliy izotopi – Ga-72 14 soat yarim yemirilish davriga ega.

Fizik xossalari

Kristall galliyning 5 xil polimorfik modifikatsiyasi mavjud bo‘lib, biroq, ular ichida faqat bittasi barqaror kristall panjara strukturasiga egadir. Uning kristall panjara shakli ortoromb ko‘rinishida bo‘ladi va а = 4,5186 Å, b = 7,6570 Å, c = 4,5256 Å parametrlarga ega bo‘ladi. 20 ℃ haroratdagi qattiq galliyning zichligi 5,904 g/sm³; 29,8 ℃ haroratda erib suyuqlanadi va suyuq galliyning zichligi 6,095 g/sm³ ga yetadi. Shu jihatdan, galliy elementi, suv, kremniy, germaniy, surma, vismut va plutoniy singari, qotganda hajman kengayadigan noyob moddalar turkumiga kiradi. Galliyning yana bir qiziq fizik xossasi, uning suyuq holatda bo‘lishi harorat intervali juda kattaligidir. U 30 ℃ haroratdan 2230 ℃ gacha suyuq fazada bo‘ladi va 2330 ℃ dagina qaynay boshlaydi. 0-24 ℃ harorat intervalida qattiq galliyning solishtirma issiqlik sig‘imi 376,7 J/kg·K; 29-100 ℃ harorat intervalidagi suyuq galliyning solishtirma issiqlik sig‘imi 410  J/kg·K. Qattiq galliyning solishtirma elektr qarshiligi 53,4·10⁻⁶ Om·sm; suyuq galliyniki esa 27,2·10⁻⁶ Om·sm.