Ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti

Internetga bog‘lanish. Internet tarmog‘iga ulanish ajratilgan aloqa kanali (optik tola, sun’iy yo‘ldosh aloqasi, radiokanal, ajratilgan kommutatsiyalanmaydigan telefon liniyasi) bo‘yicha doimiy ulanish, shuningdek kommutatsiyalanadigan, ya’ni uzib-ulanadigan ulanish (Dial-ur access, Dial-ur) ko‘rinishida amalga oshiriladi.
Internet tarmog‘iga oddiy telefon tarmoqlari orqali standart modem qurilmalari yordamida ulanish mumkin. Telefon liniyasi orqali Internetga ulanishda modem qurilmasidan tashqari maxsus dasturdan (protokol) ham foydalaniladi. Bunda ushbu dastur yordamida Internetga ulanganda telefon liniyasi band qilinadi, seans tugatgandan so‘ng telefon tarmog‘i bo‘shatiladi va unda boshqa foydalanuvchi foydalaniishi mumkin. Internetga ulanishni amalga oshiruvchi dasturning yutug‘i shundaki, ular Internetga to‘g‘ridan to‘g‘ri ulanishga imkon beradi.
Telefon liniyasi orqali «Chaqiruv» bo‘yicha Internetga bog‘lanish Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayder bilan mijoz o‘rtasida amalga oshiriladi. Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom (login) va maxfiy belgi (parol) yordamida Internetga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulanadi.



Mobil aloqa vositalari yordamida internetga ulanish. Internet tarmog‘iga nafaqat kabel yoki telefon liniyasi orqali simli ulanish mumkin, balki mobil aloqa vositalari yordamida simsiz ulanish ham mumkin. Internet tarmog‘iga simsiz ulanish kompyuter orqali yoki mobil telefonning o‘zida amalga oshiriladi. Agar kompyuter orqali Internetga simsiz ulanish kerak bo‘lsa, u holda kompyuterdan tashqari Internet xizmatlarini taqdim etuvchi operator yoki provayderning simsiz ishlovchi modemi yoki xuddi shu vazifani bajaruvchi mobil telefon apparati zarur.
A gar mobil telefonning o‘zida turib Internetga bog‘lanish yoki undan foydalanish kerak bo‘lsa, u holda Internet xizmatlarini ko‘rsatuvchi mobil operatorning mijozi bo‘lishingiz va unda GPRS xizmati yoqilgan bo‘lishi talab qilinadi. Mobil aloqa vositalari yordamida Internetdan foydalanilganda WAP texnologiyasi internetdan simsiz foydalanish imkonini beradi. Mobil aloqa tarmoqlarida so‘rovlarni va ma’lumotlarni uzatish uchun GPRS transport xizmatidan foydalaniladi.

Modem modulyator-demodulyator so‘zlarining qisqartmasi hisoblanadi. Ushbu qurilmaning asosiy vazifasi kompyuterdan olingan raqamli signalni uzatish uchun analog shakliga aylantirish va qabul qilingan signalni analog shakldan raqamli shaklga qaytarish hamda aloqa kanallari bo‘ylab uzatishdan iborat. Modem signalni (axborot) telekommunikatsiya kanallar bo‘ylab uzatishni ta’minlaydi. Modem yordamida internetda oddiy analog telefon tarmog‘i orqali bog‘lanish mumkin. Bunday modemlarning nazariy jixatdan eng yuqori foydalanish tezligi 56 Kb/sek. ni tashkil etadi.

Modem ichki va tashqi turlarga bo‘linadi va har ikkalasi ham internetga yoki telekommunikatsiya tarmoqlariga ulanish uchun xizmat qiladi.


Internet tarmog‘i vazifasi va undan foydalanish maqsadlari. Internet tarog‘inig vazifasi internet tarmog‘i abonetlariga veb-hujjatlarni o‘qish, elektron pochta, fayl uzatish va qabul qilish, muloqotda bo‘lish, tarmoqda hujjatlarni saqlash va ular bilan ishlash xizmatini ko‘rsatish. Internet tarmog‘idan axborotlarni almashish, masofaviy ta’lim olish, konferensiyalar o‘tkazish, veb-saytlarni tashkil etish, elektron pochtani joriy qilish, muloqot o‘rnatish va shu kabi maqsadlarida foydalaniladi.
Internet axborot almashish standart qoidalar asosida amalgam oshiriladi . Internetdagi ma’lumotlarni uzatish qoidalari protokollar (masalan, TCP/IP –TRASMISSION CONTROL PROTOKOL / INTERNET PROTOKOL) dep ataladi.
Kompyuterlarni axborotlarni telefon orqali yubora olishga imkon beruvchi modem deb ataluchi qurilmaning yaratilishi (1979-yil Nayes kompaniyasi) va rivojlanishi sababli faqatgina shaxsiy kompyuteri va telefoni bor millionlab kishilar tarmoqning maxsus qurilmalarisiz ham Internetdan foydalana olish imkoniyatiga ega bo’ldilar.
1992-1993-yillarda axborot texnologiyasining rivojlanishi sababli, tasvirli va tovushli axborotlarni olis masofalardan qisqa vaqtda uzatishning shunday imkoniyati yaratilganki, u World Wide Web (qisqacha Web yoki WWW) dep nomlangan.
Internet deganda ko’pchilik WWWni tushunadi. Aslida WWW Internetni bir qismi bo’lib, xalqaro o’rgimchak to’ri ma’nosini anglatadi. WWW multimedia (rasm va matnli axborotni tovushli va harakatdagi shakllardan iborat axborot bilan birlashtirish texnologiyasi) imkoniyatlariga ega bo’lgani uchun foydalanuvchilar e’tiborini juda tez qozondi.
WWWning yaratilishiga 1989-yil Shvetsariyadagi Yevropa Yadrovi Tadqiqotlar Kengashining loyihasi asos bo’ldi. Bu loyihaning asosiy maqsadi Internetda axborot tarqatishning samarali usullarini izlash va uning oqibatlarini kuzatishdan iborat edi. Hozirgi kunda WWW Internetning eng tez rivojlanayotgan sohalaridan biri bo’lib qoldi.
WWWda axborot maxsus sahifalarda, ya’ni Web-sahifalarda joylashadi. Web sahifaga matn, rasm, tovush, videotasvir va hokazo ko’rinishdagi axborotlarni joylashtirish mumkin. Bu esa o’z navbatida, reklama, tijorat, ta’lim va boshqa ko’pgina soha vakillariga beqiyos imkoniyatlar berdi. Masalan juda ko’p kinostudiyalar o’z maxsulotlarini reklma qilish uchun Web sahifalar yaratishadi. Mazkur Web-sahifalard, asosan, yangi filmlar haqidagi ma’lumotlar bilan birga, shu filmlardan 1-2 daqiqali parchalaraks ettiriladi. WWW yaratilgunga qadar bunday faqat kinoteatrlar yoki televidenie orqaligina mumkin edi.
Kinoteatr va televideniye orqali namoyishlar belgilangan vaqtga bog’liq bo’lsa, WWW dan hoxlagan kishi xohlagan vaqtda yangi kino haqda to’liq ma’lumotga ega bo’lishi mumkin.
WWWni ommalashshining yana biromilli gipermatndir. Gipermatn Web-sahifaning biron qismiga yoki boshqa Web-sahifaga bog’liqligini ko’rsatuvshi ilova bo’lib, u rasm yoki so’ bo’lishi mumkin. Gipermatn yordamida Web-sahifaning kerakli qismiga yoki boshqa web sahifaga tez va oson o’tish mumkin.
Bitta tashkilot yoki xususiy shaxsga tegshli va mazmuniga ko’ra o’zaro bog’langan bir nechta Web-sahifalar majmui Web-sayt deyiladi. Web saytni kitobga, Web-sahifani esa kitobni sahifasiga o’xshatish mumkin. Web-saytdagi Web-sahifalar o’zaro giprmatn yordamida bog’lanadi.
Web-saytlari ham, Web-sahifalari ham Web-server deb ataluvchi internetga ulangan maxsus kompuyuterlarda saqlanadi va o’z adresiga ega bo’ladi. Bu adres URL deb ataladi. URL hamisha http:// yozuvidan boshlanadi. So’ngra web –sahifa joylashgan tarmoq (provayder) adresi (masalan,WWW.uzsci.net), keyin web-sahifa nomi (masalan, rtm) yoziladi. Shunday qilib, misolda keltirilgan web-sahifaning Internetdagi adresi http:// www.uzsci.net rtm ko’rinishidabo’ladi.
Internetning WWW xizmatidan foydalanish uchun maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Ular Web-brouzerlar (Brovser) deb ataladi. Brovser inglizcha so’z bo’lib, ko’rishni ta;minlash, ko’rsatish ma’nosini anglatadi. Birinchi Web-brouzer 1990-yil CERN (YevropaYadroviy Tadqiqotlar Kengashi) xodimi Tim Berners-Li tomonidan yaratildi.
Hozirgi kungacha juda kop Web-brouzerlar yaratilgan. Mosaic Opera, Adwiper, Netgape Navicator, Netscape Communicator, Migrosoft Internet Ezplorer va power Brovser shular jumlasidandir. Shulardan eng ko’p foydalaniladigan Netscape Communicator va Microsoft Internet Explorerdir. Microsoft firmasining Internet Explorer dasturi asosida brouzerlarda vazifalari foydalaniladigan Netscape Communicator va Microsoft Internet Explorerdir. Microsoft firmasining Internet Explorer dasturi asosida brouzerlarda vazifalari va imkoniyatlari bilan tanishamiz.
Web-brouzerlarning asosiy vazifalariquyidagilardan iborat:
-Web-sahifalarni xotiraga yuklash va ko’rish.
-Web-sahifani diskka yozib qo’yish(saqlash).
-WWWdagi adresi bo’yicha Web-sahifani chaqirish.
Internet tarmog’dagi web-sahifani ochish uchun Internet Explorerning adreslar satriga kerakli web-sahifa adresini yozib, klavishini bosish kifoya. Masalan, adreslar satriga www.rambler.ru deb yozib, klevishini bossak,bir necha soniyadan keyin ma’lumotlar oynasida rambler.ru web-sahifasi paydo bo’ladi. Huddi shunday ketma-ket bir nechta web-sahifani ochish mumkin.
Uskunalar panelidagi <> va <> amallari yordamida ochilgan
Web-sahifalari bo’ylab harakatlanish, ya’ni oldingi yoki keyingi ochilgan web-sahifaga o’tish mumkin. Web-sahifaning hajmiga qarab, uning ochilishiga bir necha soniyadan bir necha daqiqagacha vaqt sarflanishi mumkin. Web-sahifa ochilish jarayonida uning qismlari ekranda asta-sekin ko’rinib boradi. Agar shu vaqtda uskunalar panelidagi <> tugmasini bossangiz, web-sahifani internetdan qabul qilish to’xtatiladi va ma’lumotlar oynasida mazkur web-sahifaning o’qib ulguril qismi qoladi.
Internet xalqaro tarmog’i bilan ozirgi paytlarda keng tarqalgan kiberfazo, virtual borliq kabi tushunchalar ham bevosita bog’langan. Mazkur tushunchalarning muhim xususiyati shundan iboratki, ularga biror fan tushunchalari yordamida aniq bir ta’rif berish mumkin emas. Ular badiiy obraz bo’lib, ilmiy tushuncha hisoblanmaydi.
Dunyodagi barch aloqa vositalari bilan bog’langan kompyuter tizmlari, ulardagi axborot, ma’lumoti majmuasi va oqimlarining to’plamiga kibernetik fazo (kiberfazo) deyiladi.

II -BOB. Tarmoq topologiyalarini o’qitish metodikasi

2.1. Tarmoq topologiyalari turlari

Tarmoq topologiyalari ular qurilmalarning turli xil taqsimotlari, masalan, yo'riqnoma, kompyuter, printer va tarmoqdagi turli xil ulanishlar. Ular grafik tasvirlangan bo'lishi mumkin.
Shuning uchun ular kompyuter tarmog'ining fizik yoki mantiqiy dizayniga murojaat qilishadi. Ular turli xil tugunlarni joylashtirish usulini va ular bir-biri bilan qanday bog'lanishini belgilaydilar. Xuddi shunday, ular ma'lumotlarning ushbu tugunlar o'rtasida qanday o'tkazilishini tasvirlashlari mumkin.
Ham tarmoq topologiyasi, ham tarmoqdagi trafik oqimlari manbai va yo'nalishining nisbiy joylashuvi har bir oqim uchun maqbul yo'lni va ishlamay qolganda marshrutning ortiqcha variantlari mavjudligini aniqlaydi.
Tarmoq topologiyalarining ikki turi mavjud. Mantiqiy topologiya tarmoqdagi turli xil qurilmalar orqali ma'lumotlarni uzatish modeliga asoslangan. Boshqa tomondan, fizik topologiya tarmoqqa ulangan kompyuterlarning fizik dizayniga asoslanadi.
Tarmoqning topologiyasi uning ishlashini aniqlashda juda muhimdir. Bu tarmoqni tashkil qilish usuli, u qurilmalar va ulanishlarni qanday qilib bir-biriga bog'lash uchun tuzilganligining mantiqiy yoki fizik tavsifini o'z ichiga oladi.
T armoqni tashkil qilishning ko'plab usullari mavjud, ularning har biri har xil afzalliklari va kamchiliklariga ega, ba'zilari ma'lum sharoitlarda boshqalarga qaraganda foydaliroq.

Tarmoq topologiyalari tarmoqdagi turli xil qurilmalar va ulanishlarning o'zaro qanday tashkil etilishini anglatadi. Siz tarmoqni shahar, topologiyani marshrut xaritasi deb tasavvur qilishingiz mumkin.

Shaharni tashkil qilish va uni saqlashning ko'plab usullari mavjud bo'lgani kabi, masalan, yo'llar shaharning eng ko'p trafikka ega bo'lgan qismlari o'rtasida o'tishni osonlashtirishi mumkinligi kabi, tarmoqni tashkil qilishning bir necha yo'li mavjud.
Har bir topologiyaning afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Tashkilot talablariga muvofiq, ba'zi bir konfiguratsiyalar yuqori darajadagi xavfsizlik va ulanishni taklif qilishi mumkin.
Topologiyani tarmoqning virtual tuzilishi deb hisoblash kerak. Ushbu shakl, albatta, tarmoqdagi qurilmalarning haqiqiy jismoniy joylashishiga mos kelmaydi.
Uy tarmog'idagi aylanaga joylashtirilgan kompyuterlar haqida o'ylashingiz mumkin. Biroq, u erda ring topologiyasiga ega bo'lish deyarli mumkin emas.
Tarmoq uchun topologiyani tatbiq etishda menejerlar bir qator muqobil
variantlarga ega. Ushbu qarorda kompaniyaning nisbati, uning byudjeti va uning maqsadlari ko'rib chiqilishi kerak.
Tarmoq topologiyasini amaliy boshqarishda operatsiyani umumiy nazorat qilish, vizual tasvirlash va topologiyani boshqarish kabi turli xil tadbirlar paydo bo'ladi.
Eng muhimi, tarmoq konfiguratsiyasini o'rnatish va boshqarish uchun ehtiyojlar va maqsadlarni kompaniya uchun eng maqbul tarzda tushunishdir.
Tashkilotning operatsion modeli uchun to'g'ri konfiguratsiyani tanlash ishlashni yaxshilashi, shuningdek muammolarni bartaraf etish, muammolarni hal qilish va tarmoq resurslarini yanada samarali taqsimlashni osonlashtirishi va shu bilan mukammal tarmoq sog'lig'ini ta'minlashi mumkin.
Tarmoq dizayni bir necha sabablarga ko'ra muhimdir. Asosan, bu tarmoqning qanchalik yaxshi va qanday ishlashida muhim rol o'ynaydi.
Yaxshi boshqariladigan tarmoq topologiyasi ma'lumotlar va quvvat samaradorligini yaxshilaydi, bu esa texnik va ekspluatatsion xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.
Tarmoqning joylashuvi va dizayni tarmoq topologiyasi dasturi tomonidan yaratilgan diagramma orqali namoyish etiladi.
Ushbu diagrammalar bir qator sabablarga ko'ra juda muhim, ayniqsa, ular fizik va mantiqiy dizaynlarning vizual ko'rinishini taqdim etishlari, ma'murlarga muammo bartaraf qilishda qurilmalar orasidagi aloqalarni ko'rishlariga imkon beradi.
Tarmoqni tashkil qilish usuli tarmoqqa ulanishni, ishlashni va ishlamay qolishdan himoya qilishni amalga oshirishi yoki uzishi mumkin.
Bu qurilmalar va kabelning (DSL, Ethernet), mikroto'lqinli yoki optik tolali optik tolalar kabi tarmoqlarning o'zaro aloqalarini loyihalashni nazarda tutadi.