A’jiniyaz do’retiwshiliginde tuwilg’an jer


A’jiniyaz babamizdi tanitqan “BOZATAW” poemasi



Download 9,26 Kb.
bet2/2
Sana12.07.2022
Hajmi9,26 Kb.
#780891
1   2
Bog'liq
A\'jiniyaz doretiwshiliginde tuwilg\'an jer

A’jiniyaz babamizdi tanitqan “BOZATAW” poemasi
A’jiniyaz shayirdin’ “Bozataw” poemasi qaraqalpaq xalqinin’ tariyxinda o’shpes iz qaldirg’an 1858-1859-jillardag’I Qon’irat ko’terilisi waqiyalari tiykarinda jazilg’an. A’jiniyaz bul da’wirde on jasqa shiqqan waqitlari edi. Mine usi waqitta Qon’iratta Bozataw waqiyasi baslanadi.
Qon’arat – qaraqalpaqlardin’ en’ eski qalalarinin’ biri edi. Ol jerde qaraqalpaqlar menen birgelikte Aralli o’zbekler Xiywa xanlig’inin’ siyasatinan nalip, erkin Qon’irat xanlig’in tiklewge bel baylag’an. Bul erte da’wirlerden baslap o’z g’a’rezsizlegin an’sag’an qaraqalpaq xalqinin’ en’ basli a’rmanlarinin’ biri edi. Usinday bir jag’dayda 1858-jili gu’zde Qon’iratqa Xiywa xanlig’I ta’repinen qoyig’an hakim Qutlimurat inaq o’ltiriledi. Onin’ ornina Muhammed Panani xan etip tikleydi. Qaraqalpaqlar o’z xanlig’in saqlap qaliw ushin Orenburg gubernatorinan ja’rdem soraydi. Sonin ushin da, Qon’ratqa A.I.Butakov basshiligindag’I oris flotiliyasi da kelgen. Biraq bul jerge on min’ asker menen buriniraq kelip qalg’an Xiywa xani Sayd Muhammmedxan Muhammed Panani A.I.Butakov penen til biriktiriwine mu’mkinshilik bermedi. A’skerler Xiywa ta’repine o’tse xannin’ janin aman alip qalatug’inligin aytadi.
Biraq, ko’terilisshilerdin’ en’ basli topari A’miw menen Aqda’rya arasindag’I Bozataw degen jerge barip qorg’an saladi. Bunnan xabar tapqan Xiywanin’ xani ol jerdegi 1600 xaliqti joq etip jiberiw ushin Berdiqilish basshilig’indag’I tu’rkmen otryadin jiberedi. Xan ko’terilis baslawshilardin’ ha’mmesin qirip jiberip, hayal, bala-shag’alarinin’ ha’mmesin Irannin’ qul bazarina aparip satip jiberedi. Bozatawdag’I 1600 xojaliq qirilip ketedi. Bul jag’day XIX a’sirdegi qaraqalpaq xalqinin’ basina tu’sken en’ awir apatshiliq edi. Bul haqqinda “Bozataw” dep atalg’an xaliq arasinda tarqalip ketken mun’li nama da bar.
A’jiniyaz shayir bolsa usi Bozataw qirg’inin o’z ko’zi menen ko’rgen. Sebebi, ol bul da’wirde ko’teriliske belsene qatnasqan o’z tuwisqanlari bolg’an ashamaylilar arasinda edi. A’jiniyazdin’ “Bozataw” waqiyasi mine usi qaygili waqiiyalarg’a bag’ishlag’an edi.
A’lbette, uris bar jerde a’dalat bolmaydi, o’zinin’ erkinligi ushin gu’resken azshiliq suwday jaraqlag’an ko’pshilik dishpang’a tap bolg’an. Bunday israpli sawashta bas sawg’alap aman qaliw da qiyin. Sonin’ ushin da qirilg’an admalar bende bolg’anlardin’ sani ju’da’ ko’p edi. Bul shayir juregine u’lken da’rt saladi. Yag’niy:

Kimse shahid boldi, jandan ayridi,
Kimse ga’da boldi, maldan ayrildi,
Kimse ko’zi ku’nxarinan ayrildi,
Bashina qiyamet tushti, Bozataw.
-dep shayir su’wretlegenindey-aq, Bozataw u’stine qara bultlar japirilip kele basladi. Adamlar azatliq ha’m erkinlik izlep kelgen bul ataw zimistang’a aylandi.
Qullasi, Bozataw qirg’ini xaliqtin’ yadinan shiqpastay waqiyalardin’ biri bolg’an. Sebebi, bul qanli waqiya qaraqlpaq elinin’ mu’yeshine tarqalg’an. Poema sonshama da’rtli jazilg’an. Onda jaw aldinda bende bolip aydalip baratirg’an xaliqtin’ ahiw-zari asitigendey boladi. Bul tek poema g’ana emes, sonin’ menen birgelikte o’z elin, jerin suygen xaliqtin’ a’rmanli tu’rde xoshlasiwi bolip tabiladi. Misali:

Keter boldiq endi bizler bash alip,
Xosh aman bol bizden qaldin’, Bozataw,
Xoshlasali qara ko’zge yash alip,
Xosh aman bol bizden qaldin’ Bozataw.

Jer ha’m el bilandur, el ha’m jer bilan,
Jersiz eldin’ ku’ni da’rbe-da’r bilan,
O’mir o’ter ju’rektegi sher bilan,
Qa’dirin’ senin’ bugin o’tti, Boazataw.
Qullasi, A’jiniyazdin’ “Bozataw” poemasi XIX a’sirdegi qaraqalpaq xalqinin’ xan zulimina qarsi milliy azatliq gu’resin sa’wlelendiriwshi en’ bahali shig’arma.
Juwmaqlap aytqanda A’jiniyaz do’retiwshiliginde tuwilg’an jer temasinda jazilg’an bir-birinen bahali, a’jayip ko’plegen miynetleri bar. Bul ruwxiy baylig’imiz bolg’an shig’armalardi oqip ruwxiy aziq alip, qa’sterlep abaylap keleshek a’wladqa jetkeriwimiz kerek.

Download 9,26 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish