Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati

Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi umumiy omillar

Bularning asosiylari quyidagilar:

-kishilarning umumiy (jismoniy, aqliy va estetik) layoqatidagi farqlar;

-ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;

-tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;

-ishlab chiqaruvchilarning bozorda narxlarni o‘rnatishga layoqatliligi (bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib) darajasidagi farqlar.

Kambag‘allikning mazmuni va uni kamaytirishning asosiy yo‘nalishlari

• Kambag‘allik – bu hayot uchun muhim bo‘lgan birlamchi ehtiyojlarini qondira olmaydigan, ishga layoqatli bo‘lib, o‘z naslini davom ettirish uchun yetarli daromadga ega bo‘lmagan shaxs yoki ijtimoiy guruhning iqtisodiy holatidir.
• Xuddi marksistlarniki kabi, g‘arb liberal nazariyasida ham, kambag‘allik, shaxs yoki uning oilasi asosiy hayotiy ehtiyojlarni qondirish uchun vositalar bo‘lmagandagi holatini anglatadi.
• Prezidentimiz aytganlaridek, “Kambag‘allikni kamaytirish – bu aholida tadbirkorlik ruhini uyg‘otish, insonning ichki kuch-quvvati va salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish, yangi ish o‘rinlari yaratish bo‘yicha kompleks iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, demakdir”1.
• Jahon amaliyotida integral ko‘rsatkich sifatida insonning rivojlanish indeksi (IRI) qo‘llaniladi. “BMT taraqqiyot dasturlari” (BMTTD) mualliflari jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot, kutilayotgan umr ko‘rish davri va aholining ma’lumot darajasi kabi kattaliklarning o‘rtachasini hisoblab turmush darajasining umumlashtiruvchi indikatorini ishlab chiqdilar.

Kambg’allik chegarasi

• BMT metodikasi. Kambag‘allik chegarasini asosiy tovar va xizmatlar (oziq- ovqat mahsulotlari, kiyim-kechak, turar-joy haqini to‘lash, suv bilan ta’minlash, elektr energiyasi, maktab ta’limi, tibbiy xizmat) uchun zarur bo‘lgan daromadlar sifatida belgilaydi. Kambag‘allik darajasi nisbiy tushuncha sanaladi va muayyan mamlakatdagi umumiy farovonlik darajasiga bog‘liq. Kambag‘allik mutlaq va nisbiy kabi turlarga bo‘linadi. Mutlaq kambag‘allikda kun kechiruvchi odamlar biologik tirik qolishni ta’minlaydigan minimal ehtiyojlarnigina qondirishlari mumkin.
• Mutlaq kambag‘allik – daromadlarning umuman yo‘qligi yoki shaxsning (oilaning) minimal turmush ehtiyojlarini qondirish uchun zarur daromadning yo‘qligidir. Mutlaq kambag‘allik toifasiga ko‘proq daydilar, boshpanasizlar va shu kabilarni kiritish mumkin.
• Nisbiy kambag‘allikni – O‘zbekiston sharoitida yashash minimumi budjetidan kam bo‘lgan daromadlar miqdori bilan aniqlanadi. Jahon amaliyotida esa bu ko‘rsatkich mamlakat bo‘yicha o‘rtacha daromadlarning 40-60 foizidan kam bo‘lgan daromadlarga nisbatan qo‘llaniladi.