Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

Tuproqning gigiyenik ahamiyati 
 
Typroq  darhaqiqat,  juda  katta  laboratoriya  va  tirik  organizmdir. 
Laboratoriyada  doimo  to‗xtovsiz  murakkab  kimyoviy,  biologik,  fotokimyoviy 
va boshqa jarayonlar sodir bo‗lib turadi. Tuproqda bu jarayonlar oqibatida turli 
organik  moddalar  hosil  bo‗ladi  va sintezlanadi.  Tuproq  chiqindi  iflos suvlarni, 

---

193 
 
axlatlarni  va  boshqalarni  parchalab  zararsiz  holatga  keltiradi.  Yerning  relefi 
joyning  iqlimga,  o‗simlik  dunyosiga,  turar-joyni  loyihalashga,  obodonchilikka, 
undan  foydalanishga katta ta‘sir ko‗rsatadi. Tuproq orqali  juda ko‗p kasalliklar 
tarqalishi  mumkin.  Bunday  tuproq  odamlarning  sog‗lig‗iga  putur  yetkazishi 
aniq.  Chunki  iflos  chiqindilar  va  yer  osti  suvlarini,  atmosfera  havosini, 
o‗simliklarni,  qolaversa  kishi  organizmini  zararlashi  mumkin.  Bu  quyidagi 
zanjir bo‗yicha ifodalanadi:  
Tuproq – odam;  
Tuproq – suv – odam;  
Tuproq – o‗simlik – odam;  
Tuproq – havo – odam;  
Tuproq – suv – baliq – odam;  
Tuproq – o‗simlik – hayvon – odam. 
Yuqoridagilardan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: 
–  tuproqdagi  turli  qattiq  va  suyuq  chiqindilarni  tabiiy  yo‗l  bilan  zararsiz 
holatga keltirishning ahamiyati katta; 
–  tuproq  yuqumli  va  yuqumsiz  kasalliklarni  tarqatuvchi  omillardan 
hisoblanadi; 
– tuproq atmosfera havosini, ochiq va yer osti suvlarini o‗simlik dunyosini 
qaytadan ifloslantiruvchi omil; 
–  tuproq  moddalarning  tashqi  muhitdagi  aylanib  yurishini  ta‘minlovchi 
obyekt;         
– tuproq tabiiy va sun‘iy epidemik rayonlarni paydo bo‗lishida va epidemik 
kasalliklarni  kelib  chiqishida,  undan  tashqari  ular  oldini  olishda  yordam 
beradigan asosiy omildir.  
Tuproqning  ifloslanishi  -  inson  hayoti  jarayonining  oqibatida  xo‗jalik  va 
sanoat  chiqindilarining  kelib  chiqishi  natijasidir.  Shaharlarda,  ishchi 
posyolkalarda,  aholi  turar  joylarida  juda  ko‗p  miqdorda  har  xil  ifloslantiruvchi 
chiqindi  axlat  moddalarning  tuproqda  yig‗ilishi  natijasida  ular  kasallik 

---

194 
 
tarqatuvchi  manbalarga  aylanib  qoladi.  Ifloslantiruvchi  manbalar  ochiq  suv 
havzalarini, yer osti suvlarini zararlaydi, qishloq xo‗jalik  ekinlariga tushib ular 
orqali  hayvon,  odam  organizmiga  o‗tadi.  Qolaversa,  tuproqni  ifloslanishi 
oqibatida tashqi muhit ifloslanadi.    
Axlat  chiqindilarda  issiq  fasllarda  pashshalar  ko‗paya  boradi,  ular  o‗z 
navbatida turli infeksion kasalliklarning tarqalishiga sabab bo‗ladi: 
1)  Odamlardan  ajraladigan  va  boshqa  shaxslarga  tuproq  yoki  oziq-ovqat 
orqali o‗tadigan ichak bakteriyalari, bir hujayralilar, geogelemintlar kiradi. 
2) Hayvonlar chiqindilari bilan ifloslangan tuproq orqali odamga o‗tadigan 
biologik agentlar. 
3) Patogen mog‗orlar, botulizm va boshqa tuproqda tabiiy holda yashovchi 
mikroorganizmlar. 
Sanoat  korxonalaridan  turli  zaharli  moddalar  chiqadi,  jumladan,  rangli 
metallurgiya sanoatidan – rangli metall tuzlari, mashinasozlik korxonalaridan  – 
sianidlar,  berilliy  birikmalari,  margumish  va  boshqalar,  plastmassa  ishlab 
chiqarish  korxonalaridan  –  benzin,  efir,  fenol,  metilakrilat  va  boshqalar;  azot 
sanoatidan  –  polistrol,  xlorbenzol,  konserogen  va  boshqalar;  selluloza-qog‗oz 
ishlab chiqarish sanoatidan – fenol, metil spirti, skiridar va boshqalar. 
Rangli  metallurgiya  korxonalari  atrofidagi  yer  maydonlariga  havo  orqali 
qo‗rg‗oshin oksidi, rux, molibden, margumish; qora metallurgiya chiqindilaridan 
– rux, margumish, fenol, oltingugurt va boshqalar atmosferadan tushib tuproqni 
ifloslantiradi.  
Xulosa qilib shuni aytish lozimki, tuproq ifloslanishining asosiy manbalari 
sanoat  korxonalarining  chiqindilari,  suyuq  chiqindilari,  atmosfera  orqali 
tarqaladigan  chiqindilar;  inson  faoliyati  tufayli  vujudga  keladigan  xo‗jalik 
chiqindilari, qurilish, qishloq xo‗jalik chiqindilari va boshqalar hisoblanadi.