Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

Atmosfera  havosi.  Atmosfera  havosining  zaharli  moddalar  bilan 
zaharlanishi  borasida  to‗xtalar  ekanmiz,  shu  ta‘sirchan  moddalarning  odamlar 
ishlaydigan zona havosida va umuman aholi yashaydigan punktlar havosida har 

---

213 
 
xil  miqdorda  bo‗lishini  nazarda  tutish  kerak  bo‗ladi.  Shu  narsa  ayonki,  zaharli 
ximikatlar bilan ishlaniladigan zonada, ximikatlar saqlanadigan binolar havosida 
bu preparatlarning konsentratsiyasi boshqa joylardagidan farqli o‗laroq, ko‗proq 
bo‗ladi.  Chunki  ular  ish  jarayonida,  ishlab  chiqarish  vaqtida  changib,  to‗zib, 
mayda-mayda zarralar holida havoga o‗tadi. 
Zaharli  kimyoviy  moddalarga  xos  yana  bir  tomon  borki,  bir  qator 
fosforoorganik birikmalar, ayniqsa yozda, kun issiq vaqtida ko‗proq bug‗lanadi 
va  ularning  havodagi  konsentratsiyasi  yanada  ortib  ketadi.  Aholi  yashaydigan 
joylarda  zaharli  kimyoviy  moddalarning  paydo  bo‗lishi  asosan  ikki  sababga 
bog‗liq. Birinchidan, zaharli ximikatlar turli texnika vositalari, qishloq xo‗jalik 
aviatsiyasi,  traktor  purkagichlari  yordamida  sepiladi,  purkaladi  va  yana  boshqa 
yo‗llar bilan ishlov beriladi. Shu vositalardan foydalanish vaqtida sepilayotgan 
ximikatlar,  tabiiyki,  avvalo  havoga  ko‗tariladi.  Havoning  kimyoviy  moddalar 
o‗tgan  qatlami  keyinchalik  boshqa  qatlamlarga  aralashib,  pirovardida  aholi 
yashaydigan  joylargacha  yetib  borishi  va  arzimas  miqdorda  bo‗lsa  ham  o‗zi 
bilan  birga  zaharli  moddalarni  olib  kelishi  mumkin.  Shu  boisdan  ham  aholi 
istiqomat  qiladigan  joylar  bilan  kimyoviy  moddalar  bilan  ishlovga  beriladigan 
ekinzorlar orasida sanitariya himoya zonasi bo‗lishi talab etiladi. 
Ikkinchidan,  ekin  maydoniga  ishlatiladigan  zaharli  kimyoviy  moddalar 
o‗simlik  poyasi,  barglar  va  tuproq  ta‘sirida  havoga  o‗tadi,  zaharli  kimyoviy 
moddalar  bug‗lanish  xususiyatiga  ega,  shu  tufayli  ham  atmosfera  havosi  tezda 
ifloslanadi. 
Shuni  aytish  kerakki,  zaharli  kimyoviy  moddalar  aviasiya  vositasida 
sepilganda ifloslanish zonasi (doirasi) 1000–1500 m gacha cho‗zilishi mumkin. 
Bunda kimyoviy moddalar bilan ishlov berilgan maydonlar bilan aholining turar 
joylari  o‗rtasidagi  himoya  masofasi  ham  zaharli  ximikatlarning  uchuvchanlik 
xususiyatlarini,  zaharlilik  darajasini  nazarda  tutib  hamda  ularning  havoda 
muallaq turishi va sepilgan, purkalgan moddalar necha km ga qadar havoda turib 
qolishini  hisobga  olgan  holda  aniqlanadi.  Masalan,  g‗o‗za  defoliatsiyasi  uchun 

---

214 
 
keng ko‗lamda ishlatilgan butifos uchun sanitariya himoya masofasi 1500 m dan 
2000  m  gacha,  GXSG  uchun  1000  m,  defos  uchun  500  m  ga  teng.  Bunday 
sanitariya  himoya  zonalari  ilmiy  asosda,  chuqur  tadqiqotlar  natijasida  tavsiya 
etilib,  Sog‗liqni  saqlash  vazirligi  qoshidagi  sanitariya  Bosh  boshqarmasi 
tomonidan tasdiqlangan.