Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

Tuproqdagi ba‘zi bir kimyoviy moddalarni nazorat qilish (E. I. 
Goncharuk) 
 
Ammo  tuproq  uchun  zararli  omillar  normasini  (jarayoni)  ishlab  chiqish 
ancha  muammo.  Ayniqsa,  Ittifoq  parchalanib  ketilgach  ularning  me‘yorlarini 
ishlab  chiquvchi  ilmiy  tekshirish  institutlarining  moliyaviy  holati  bu  ishlarni 
chegaralab  qo‗ydi.  Bu  borada  olib  borilayotgan  ilmiy  ishlarni  bajarish  hozirda 
Ukraina va Rossiyada xolos. Ularda ham bu sohada ancha to‗siqlar bor. 
Kezi  kelganda  shuni  aytmoq  zarurki  aholi  turar  joylari  tuproqlarining 
ifloslanishi  (ayniqsa,  polivinil  xlorid,  turli  polimerizatsiya  jarayonlarida  paydo 
bo‗lgan  polimer  plastik  massalar  bilan,  plyonka  qopchalar,  idishlar, 
N azorat
qi l i sh
tarti bi
M oddal ar
Тexnologik  jarayon-
larda   paydo bo‘ladi
Qishloq xo‘jalik
faol i yati da  paydo
bo‘ladi
Тransportlar
faol i yati dan
paydo bo‘ladi
I  bosqi ch Benz (a)  pi ren,  si mob,
qo‘rg‘oshin,  kadmiy,
So,  ni kel ,  M o,  van-
nadi y,  mi s,  margi mush,
rux,  xrom,  surma,
sel en,  ftor  (umumi y
mi qdori )
Xl oragani k pesti tsi dl ar:
D D Т uning meta-
bol i tl ari ,  G XSG ,  gek-
saxlorbenzol ,  pol i xl-
orpi nen,  pol i x-
l orkamfen,  pol i xlorbenf-
eni l l ar
I I  bosqich Ol ti ngugurt bi ri kmal ari
tuproq sho‘rligi,  nor-
donl i gi ,   tuproqdagi
metal l arni ng formal ari ,
neft mahsul otl ari ,  tup-
roqdagi  mi kroorga-
ni zml arni ng hol ati
Fosfor  organi k pesti -
tsi dl ari : fazal on,  meta-
foz,  xlorofos,  karbofos,
fosfami d,  G erbi tsi dl ar:
2,4 D ,  atrazin,  si mazin,
propazin mi krofl ol al ar
hol ati
Qo‘rg‘oshin,
benz (a)  pi ren
avtomobi l
yo‘llari yaqi-
ni dagi  tup-
roql ar
I I I
bosqi ch
Тuproqni turli qattiq
axlatl ar  bi l an i fl os-
l angandagi  hol ati ,  tar-
ki bi y organi k moddal ar,
zaharl i  bi ri kmal ar,
metal l ar  boshqa  organi k
toksi k zaharl i  moddal ar,
tuproqdagi  fi zik va
kimyoviy o‘zgarishlarni
kuzati sh
Тuproq mineral o‘g‘itlar
bi l an i shl anganda  paydo
bo‘ladigan zararli
omi l l arni  nazorat qi l i sh

---

190 
 
stakanchalar,  baklashkalar  va  boshqalar  bilan  ifloslanishi)  hech  qachon 
yaxshilikka  olib  bormaydi.  Bulardan  tashqari,  tuproqning  o‗zi  boshqa 
obyektlarni ikkinchi ifloslantiruvchi manbaga aylantirayotgani katta xavfdir.  
Bizning  atrofimizdagi  go‗zal  tabiat  elementlarini  ifloslanib  borayotganini 
ko‗rmaslik bizni tashvishga solmoqda.  
Aholi turar joylaridagi, qishloq xo‗jalik ekinlari ekiladigan yer maydonlari 
turli  manbalar  sababli  har  xil  kimyoviy  moddalari  bilan  ifloslanayotganligini 
nazorat qilish zarurligi 25-jadvalda keltirilgan. 
Ilova:  Kichik  harflar  bilan  hamma  bosqichlarda  boshqa  obyektlardan 
tuproqqa  o‗tadigan  ifloslanishlar  xisobga  olinadi.  Tuproqning  ifloslanishi 
oqibatida  boshqa  muhitlarga,  ayniqsa,  o‗simlik  tanasiga  o‗tadigan  zararli 
omillarni nazorat qilish zaruriyati tug‗iladi.  
Tuproqning  ifloslanishi  va  kelgusida  uning  tabiiy  strukturasining  buzilishi 
(degradatsiyalanishi)  ikki  omilga  bog‗liq  bo‗lib  qolmoqda.  Birinchidan, 
atmosfera  havosining  global  (jahon  bo‗ylab)  ifloslanishi,  toksik  moddalarning 
uzoq  masofalarga  shamol,  havo  bilan  borib  qolishi  va  tuproqning  ifloslanishi, 
ikkinchi tomondan, mahalliy mintaqaviy manbalardan chiqayotgan toksikantlar, 
axlatlar bilan tuproqning ifloslanishi uning tabiiy holatini buzmoqda.