|
Tuproqni ifloslanganligini ko‗rsatuvchi belgilar
(Sh.Otaboyev. 2007-y.)
27- jadval
Tuproqning ifloslanganligini ko‗rsatuvchi kimyoviy va
bakteriologik ko‗rsatkichlar
Sanitariya soni – bu tuproqdagi oqsil azot miqdorining organik azotning
miqdoriga nisbati.
Тuproqning ta’rifi
Anaeroblar titri
(ko‘rsatkich)
Sanitariya soni
Тoza
Oz ifloslangan
I floslangan
K uchli ifloslangan
0,98—1,0
0,85—0,98
0,70—0,85
0,70 dan kam
0,1 va yuqori
0,1—0,001
0,001—0,001
0,0001 va past
Тuproqning
ta’rifi
K oli-titr
1 kg tuproq
tarkibidagi gijja
tuxumlarining
soni
0,25 m
2
maydondagi
aniqlangan pashsha
tuxumidan chiqqan
qurtlar (qo‘g‘irchoqlar)
Тoza
I floslangan
Juda ifloslangan
1,0 va yuqori
0,0—0,01
0,01 dan kam
0
10 dan ortiq
10 dan ortiq
0
1—2 nusxalari
5 va undan yuqori
198
A.P.Miroshnikova olib borgan tajribalar quyidagi natijalarni berdi. Qora
tuproqli yerlarda tashkil qilingan tajriba maydoni axlat tashlanmasdan oldingi
koli titri 1,0 bo‗lgan, axlat qo‗yilgandan so‗ng 0,00001, ikki oy o‗tgach 0,001,
olti oy o‗tgach 0,1, bir yil o‗tgach o‗zining oldingi holatiga, ya‘ni 1,0 ga teng
bo‗ldi, shunday ahvol umumiy mikrob soniga ham taalluqli bo‗ldi. Lekin
tuproqdagi gelment tuxumlarining hayotiyligi to‗g‗risidagi quyidagi dalillar
olindi.
– Aksarida tuxumlarining taraqqiyoti tuproq sharoitida faqat yoz faslida
kuzatilib, 1–3 oy davomida tamom bo‗lishi aniqlandi.
– Tuproq yuzasida ayniqsa quyoshli vaqtda askaridaning tuxumi 7–5 kun
davomida o‗ladi, bunda asosan ultrabinafsha nurlari, yuqori harorat va
tuproqning qurishi gijja tuxumlariga o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi.
– Tuproqning 2,5–10 sm chuqurligida gijja tuxumlari quyosh nuridan,
tuproqning qurishidan saqlanib o‗z hayotini bir yilgacha va undan ortiq saqlab
qoladi.
Tashqi muhitning shoxobchalari bo‗lmish atmosfera havosi suv havzalari,
oziq-ovqat mahsulotlari, tuproq, istiqomat joylari pestitsidlarning qo‗llanish
jarayonida ma‘lum darajada ifloslanishi aniqlangan. Pestitsidlarni qo‗llash
usullarini ilmiy asosda qo‗llash tufayli atrof-muhitni ifloslanishidan ma‘lum
darajada saqlashga imkon tug‗iladi.
Tabiiy-iqlimiy sharoitlarga, shuningdek o‗simliklar, ekinlarning tur
xususiyatlari, ahvoliga ham pestitsidlarning fizik xosslariga qarab ularni
ishlatish usullari turlicha bo‗ladi.
Purkash – dorilashga mo‗ljallangan o‗simliklarga zaharli ximikatlarni,
eritmalar, suspenziyalar va emulsiyalar holida berish, don omborlari,
issiqxonalar va boshqa binolarni yuqumsizlantirish uchun ham shu usuldan
foydalaniladi. Zaharli kimyoviy moddalar purkash usuli bilan qo‗llanilganda
preparatlar juda tejamli holda sarflanadi, biroq O‗zbekistonning issiq iqlimi
sharoitida bu usul ko‗p suv sarf qilishni talab etadi: 1 ta dala maydonidagi
199
o‗simliklar traktor vositasida purkalganda 400–600 l, aviatsiya vositalari
(samolyot, vertolyot) yordamida purkalganda 100–120 l, daraxtlarni purkash
uchun 200 l gacha suv sarflanadi. Bunday ko‗p miqdordagi suv sarflanadigan
purkash usullari ayniqsa atmosfera havosini, suv havzalarini anchagina
ifloslantiradi.
Tadqiqotlarni ko‗rsatishicha havodagi mavjud zaharli miqdordan 5–10
marta yuqori bo‗lishi qayd etilgan. Shunday ifloslantirishlarni kamaytirish
uchun eng kam hajmli usuldan foydalanish taklif qilinmoqda. Bu usulda har bir
maydonga 100 va 50 l gacha bo‗lgan suvli eritmalar ishlatiladi, bunda ta‘sir
qiluvchi preparatlarning eritma konsentratsiyasi ma‘lum darajada yuqori bo‗ladi.
O‗rta Osiyoning iqlim sharoitida ixcham hajmli usulni qo‗llash uncha to‗g‗ri
kelmaydi. Chunki yuqori haroratda bu usuldan foydalanilganda atrof-muhitning
ifloslanish xavfi ortadi.
Changlash
– kukunsimon zaharli moddalarni qishloq xo‗jalik
zararkunandalariga qarshi ishlatishda, odatda, changlash usulidan foydalaniladi.
Kukunsimon preparatlar – dustlar bilan havo quruq va issiq bo‗lib, asosan
qurg‗oqchil tabiatli joylarda ko‗p rasm bo‗lgan. Changlashda pestitsid purkash
usulidagiga qaraganda ko‗proq sarflanadi. Preparatlarning ko‗pgina qismi
shamol bilan har yoqqa ketib qoladi, isrof bo‗ladi. Pestitsidlarning ovqat uchun
ishlatiladigan mahsulotga tushishi juda xavfli. Changlash bilan ishlov berish
usuli o‗simliklar shudringda nam bo‗lib va shamol yo‗q paytda o‗tkaziladi.
Shudringda changlash imkoni bo‗lmasa, dorilashdan oldin namlash kerak,
buning uchun maxsus changlagich mashinalardan foydalaniladi. Sekundiga 3 m
dan ko‗proq tezlikda shamol esib turgan bo‗lsa changlash ishi o‗tkazib
bo‗lmaydi.
Aerozol usuli – zaharli kimyoviy moddalarni ishlatishda bu usul bir qator
afzalliklari bilan ajralib turadi. Bu usulda suyuqlik holdagi pestitsidlar mayda-
mayda tomchi zarrachalariga bo‗linib, tuman holiga yoki qattiq zarrachalar tutun
200
holiga keltiriladi, generatorlar yordamida kimyoviy ta‘sirchan moddalar
purkaladi. Hozirgi kunlarda bu usul keng tus olmoqda.
Zaharli xo‗raklardan foydalanish. Zararkunanda kemiruvchi hayvonlar,
turli hasharotlar, ayniqsa g‗umbaklarga qarshi kurashish uchun zaharli
xo‗raklardan foydalaniladi. Xo‗raklar maxsus usulda tayyorlanadi. Pestitsidlar
qo‗shib tayyorlanadigan xo‗raklar bo‗lishi mumkin. Odatda zararkunandalar
makon qurgan joylarga, ya‘ni dalaga sochiladi. Zaharli xo‗raklardan
foydalanishning xavfli tomoni zaharli omillar yog‗in suvlari bilan yuvilib suv
manbalariga tushishi, favqulotda oziq-ovqat mahsulotlariga aralashib qolishi
mumkin. Zaharli xo‗raklar kichik maydonlarda ma‘lum joylarda ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
