Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov



Download 4,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/161
Sana30.12.2021
Hajmi4,02 Mb.
#196035
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   161
Bog'liq
Ekologiya-A.Ergashev

Abiotik omillar  
 
Eng  muhim  ekologik  omil  va  hayot  omillaridan  biri  –  bu  yorug‘lik 
hisoblanadi.  Ultrabinafsha  nurlar  orasida  yer  yuzasiga  yetib  keladigan  faqat 
uzun  to‗lqin  uzunlikdagilar  (to‗lqin  uzunligi  290–380  nm)  hisoblanadi.  Qisqa 


45 
 
to‗lqin  uzunlikdagi  nurlar  esa  tiriklikni  halok  qiluvchi  hisoblanib,  20–25  km 
balandlikda  O3  molekulasidan  tashkil  topgan  ozon  ekrani  tomonidan  to‗liq 
yutiladi.  To‗lqin  uzunligi  uzun  bo‗lgan  ultrabinafsha  nurlar  yuqori  kimyoviy 
faollikga  ega.  Uning  katta  miqdori  organizmlar  uchun  zarar  bo‗lib,  kamroq 
miqdordagisi esa ko‗pchilik turlar uchun zarur hisoblanadi. 
Demak,  yorug‗lik  manbayi  quyosh  radiatsiyasi  hisoblanadi.  Butun 
tushayotgan  quyosh  radiatsiyasining  42  foizi  atmosfera  orqali  qaytariladi,  15 
foizi  atmosferani  isitishga  ketadi,  faqatgina  43  foizi  yer  yuziga  yetib  keladi. 
O‗simliklar  tomonidan  yil  bo‗yi  qabul  qilinadigan  yorug‗lik  -  faqatgina 
yorug‗lik tezligiga bog‗liq bo‗lib qolmasdan, u kunning uzunligiga ham bog‗liq 
bo‗ladi (2-jadval). 
Kunning  uzunligi  ekvatordan  qutblarga  tomon  oshib  boradi.  O‗simliklar 
qoplami  uchun  butun  yil  bo‗yi  qabul  qilinadigan  radiatsiya  yig‗indisi  emas, 
balki  yil  davomida  o‗simliklar  o‗sish  mavsumidagi  yorug‗lik  miqdori 
ahamiyatga egadir. 
O‗simliklar  faqat  o‗ziga  bevosita  to‗g‗ri  tushadigan  yorug‗likdan  emas, 
balki tarqoq holda tushadigan yorug‗likdan ham foydalanadi. 
To‗g‗ri  tushadigan  quyosh  nurlari  ko‗pincha  o‗simliklar  uchun  xavfli 
hisoblanadi.  Chunki  nurning  ta‘siri  natijasida  o‗simliklar  sitoplazmasi  va 
xlorofillari  nobud  bo‗ladi.  Tarqoq  holda  tushadigan  yorug‗lik  o‗simliklar 
tomonidan  to‗la  o‗zlashtiriladi.  U  foydaliroq  bo‗lib,  uning  50–60%  fotosintez 
jarayoni uchun muhim bo‗lgan zangori-qizil nurlardan iboratdir. To‗g‗ri tushadi-
gan yorug‗likda bu xildagi nurlar miqdori 30–35% dan oshmaydi. 
Yorug‗lik  sezuvchi  o‗simliklardan  barglar  asosan  kunning  eng  xavfli 
soatlarida  radiasiyani  kam  qabul  qilishga  moslashgan.  Barglar  gorizontal 
tekislikka  nisbatan  katta  burchak  ostida  joylashadi,  barglarning  bunday 
joylanishini  daraxtlardan  evkalirt,  mimozada  hamda  juda  ko‗p  o‗tchil 
o‗simliklarda ko‗rishimiz mumkin. Masalan, yovvoyi lagun o‗simligida hamma 
barglari  shimoldan  janubga  tomon  qaralgan  holda  bo‗ladi.  Buning  natijasida 


46 
 
tush  paytlaridagi  kuchli  quyosh  nurlari  oz  miqdorda  qabul  qilinadi.  Bunday 
o‗simliklarga  kompas  o‘simliklar  deyiladi.  Quyosh  yorug‗ligi  –  har  xil  to‗lqin 
uzunligidagi,  turli  xil  rangli  nurlardan  tashkil  topgan  bo‗ladi.  Masalan,  qizil, 
sariq,  havorang,  ko‗k,  zangori,  binafsha  rang.  O‗simliklar  uchun  yorug‗lik 
spektrining  zangori-qizil,  ko‗k-binafsha  nurlari  muhimdir.  Sariq-yashil  nurlar 
hammasidan  ham  kam  yutiladi.  Infraqizil  nurlar  deyarli  yutilmaydi.  Yuqori 
harorat  sharoitida  infraqizil  nurlar  o‗simlikka  salbiy  ta‘sir  qiladi.  Sababi,  bu 
nurlar  barg  pigmentlari  tomonidan  yutilmasdan,  balki  to‗qimalardagi  suv 
tomonidan yutiladi, bu esa o‗simliklarning qizib ketishini vujudga keltiradi. 
 
2-jadval 

Download 4,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish