Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

Azot balansi, kg/ga

Azot balansi	O’g’it ishlatilmagan	N P K
Hosil bilan o’zlashtirilgan	35,0 kg	95,1 kg
Denitrifikasiya tufayli yo’qolgan	-	13,1 kg
Tuproqqa qaytgani:	-
O’g’itlar bilan	-	131,0 kg
Yomg’ir bilan	3,0 kg	3,0 kg
O’simlik qolidig’i bilan	3,8 kg	11,2 kg
Ildiz qoldig’i bilan	0,5 kg	1,6 kg
Urug’ bilan	0,73 kg	0,73 kg
Sug’orish suvi bilan	12,1 kg	12,1 kg
Jami qaytgani	20,1 kg	159,6 kg
Azot bilan	(- 14,9)	(+51,4)

Xo’jaliklarda oziq moddalarning kirim va chiqim ko’rsatkichlari turlicha bo’ladi. Oziq moddalarning kirimi, chiqimi va o’zgarishi to’g’risidagi to’liq ma’lumotni qishloq xo’jaligida ularning aylanishi.

Ma’lumki, tuproqdagi azot va boshqa ko’plab kul elementlarini chegarasi bor, shuningdek, ularni faqat ozgina qismi o’simliklar uchun yaroqli bo’lib hisoblanadi. Barcha ekinlar hosili bilan, ma’lum miqdorda elementlar olib ketiladi, tuproqda esa, aynan shu elementlarni keyinchalik yetishmasligi kuzatiladi. Buni tabiatda azotni aylanishi misolida juda ravshan ko’rish mumkin. Shuni unutmaslik kerak chunki ertami-kechmi ushbu oziq elementlari miqdori shunday holatga keladiki, u vaqtda, bunday tuproqlarda o’stirilgan o’simliklardan yuqori va sifatli hosil yetishtirishni imkoniyati bo’lmay qoladi. Ushbu achchiq haqiqat Respublikamizda paxta yetishtirish tajribalaridan ma’lum. Shuning uchun ham, dehqonchilik qilinadigan yerlarda tuproqlar unumdorligini oshirish, oziq tengligini saqlash va ularning aylanishini boshqarishda almashlab ekishni joriy etish, o’g’itlarni agrokimyoviy xaritalar asosida qo’llash va tuproqda organik moddalar miqdorini oshirish choralarini ko’rish.

Azot va oltingugurt o’simlikdagi oqsil va boshqa birikmalar tarkibini asosini tashkil etadi. Oltingugurt o’simlik tomonidan sulfat kislotani anion CO₃ holida o’zlashtiriladi. Oltingugurt aminokislotalar (sistein, sistin va metionin) va boshqa birikmalar tarkibiga kirib, muhim biologik ahamiyatga ega.


4
Fosfor o’simlik tomonidan fosfor kislotasini anionlari: (H₂PO₄^-) (HPO₄^--) va (PO ^---) holda o’zlashtiriladi. O’simlikda fosfor nuklein kislotalarini asosini tashkil etib, yadroni genetik qismida, fosfolipidlar tarkibida uchraydi.

Ma’lumki, o’simlik organik moddalarni sintez qilish, yangi hujayralar, to’qima va organlar hosil qilish uchun zarur bo’lgan oziq elementlarini tuproqdan ko’plab o’zlashtiradi. Masalan, eritmada NH₄Cl bo’lsa, bu vaqtda o’simliklar ko’p miqdorda NH₄⁺ kationlarni o’zlashtiradi, chunki u aminokislotalar, so’ngra oqsillar sintez qilish uchun foydalaniladi. Xlor ionlari o’simlikka kam miqdorda kerak va shu sababli

uning yutilishi cheklangan bo’ladi. Natijada tuproq eritmasida H⁺ va Cl^- ionlari (xlorid kislota) to’planib u nordon muhit hosil qiladi.

Tuproq eritmasida NaNO₃ bo’lsa, u holda o’simlik HCO₃^- anionlari o’rniga ko’plab NO₃^- anionlarni yutadi. Eritmada esa Na⁺ va HCO₃^- ionlari (NaHCO₃) to’planib, u ishqoriy bo’lib qoladi.

Tarkibida kationlarga nisbatan anionlarni ko’p miqdorda o’zlashtiradigan va natijada eritmani ishqoriylashtiradigan tuzlar: NaNO₃, KNO₃, Ca(NO₃)₂ fiziologik ishqoriy tuzlar hisoblanadi. Aksincha, tarkibida o’simliklar anioniga nisbatan kationlarni ko’p miqdorda yutadigan va natijada eritma nordonligini oshiradigan tuzlar: NH₄Cl, (NH₄)₂SO₄, (NH₄)₂CO₃, KCl, K₂SO₄ fiziologik nordon tuzlar bo’ladi.

Shuning uchun ham, o’simlikning o’sishi va rivojlanishini yomonlashishi ayniqsa, buferligi kam tuproqlarda oldini olish uchun mineral o’g’itlar sifatida ishlatiladigan tuzlarning fiziologik reaksiyasini tuproq eritmasi pH ni albatta hisobga olish kerak