Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

– MAVZU. O’G’ITLAR HAQIDA TUSHUNCHA. AZOTLI O’G’ITLAR REJA

1. 
   O’g’itlar tasniflanishi va xossalari.
   
2. 
   Azot elementining o’simlik hayotida ahamiyati.
   
3. 
   Azot yetishmasligini aniqlash usullari.
   
4. 
   Tuproq tarkibida azot miqdori, birikmalar. Tabiatda azotning aylanishi.
   
5. 
   Azotli o’g’itlar ishlab chiqarish va ularni turlari. Nitratli o’g’itlar. Ammoniyli va ammiakli o’g’itlar. Ammoniy nitratli o’g’itlar. Amidli o’g’itlar
   
6. 
   O’simliklarning o’g’it azotidan foydalanishi, ahamiyati va uni oshirish yo’llari.
   

Ma’lumki, qishloq xo’jaligini intensivlashtirishning asosiy omillaridan biri o’g’itlar qo’llash hisoblanadi. Yer yuzidagi insonlarning har 4 tasidan biri mineral o’g’itlar hisobiga olinayotgan qo’shimcha hosil hisobiga kiyinmoqda va oziqlanmoqda. Qishloq xo’jalik ekinlaridan olinayotgan qo’shimcha hosilning 50% i o’g’itlar hisobiga olinishi ham ularga nisbatan ilmiy asoslangan tavsiyalar asosida yondoshish, ularning olinishi, xossa va xususiyatlari, saqlashning o’ziga xos jihatlarini bilishni talab qiladi.

Kimyoviy tarkibiga ko’ra barcha o’g’itlar organik va mineral guruhlarga bo’linadi. Kelib chiqishiga ko’ra sanoat va mahalliy o’g’itlarga ajratiladi. Sanoat o’g’itlariga azotli, fosforli, kaliyli, kompleks va mikroo’g’itlar, mahalliy o’g’itlarga go’ng, torf, kul va boshqa turdagi o’g’itlar misol bo’ladi.

Mineral o’g’itlarning turli mineral tuzlar shaklidagi oziqa moddalari saqlaydi. Tarkibidagi oziqa moddasi turi va miqdoriga ko’ra o’g’itlar ikki guruhga bo’linadi: Oddiy va murakkab o’g’itlar: Oddiy o’g’it deb tarkibida o’simlik o’sishi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan bitta oziqa moddasi saqlaydigan o’g’itlarga aytiladi. Oddiy o’g’itlarga azotli, fosforli, kaliyli va ayrim mikroo’g’itlar misol bo’ladi.

Kompleks yoki ko’p tomonlama ta’sir etuvchi o’g’itlarga o’simlik ehtiyoji uchun kerakli bo’lgan ikki va undan ortiq oziqa moddasi saqlovchi o’g’itlar misol bo’ladi. O’simlik tarkibida 0,1 foizdan to foizlar darajasida uchraydigan, muhim

hayotiy jarayonlarda qatnashadigan elementlar makroelementlar deb, shular asosida olinadigan o’g’itlar makroo’g’itlar deb ataladi.

O’simlikda foizning 0,0001- 0,000001 miqdorida uchrab muhim hayotiy jarayonlarda ishtirok etuvchi elementlar mikroelementlar deb, shu asosda olingan o’g’itlar mikroo’g’itlar deb ataladi.

Mineral o’g’itlardagi ta’sir etuvchi modda miqdori massa foizida: azotli o’g’itlar N hisobida, fosforli o’g’itlar P₂O₅ hisobida,kaliyli o’g’itlar K₂ O hisobida ifodalanadi.

Ta’sir etuvchi moddalarni o’g’itlarni fizik tuk hisobida 1 gektar maydonga belgilagan normada va dozada belgilaydilar.

Kompleks o’g’itlar, tarkibida o’simlik o’sishi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan ikki va undan ortiq oziqa moddasi saqlovchi o’g’itlardir.

Kompleks o’g’itlar olinish usuliga ko’ra 3 guruhga bo’linadi:

• 
  Murakkab o’g’itlar
  
• 
  Murakkab-aralash o’g’itlar
  
• 
  Aralash o’g’itlar
  

Murakkab o’g’itlar bitta kimyoviy formula bilan ifoda qilinadigan, tarkibiy qismi anion va kationdan iborat bo’lgan, qo’shilmalardan holi o’g’itlardir.

Murakkab aralash o’g’itlar deb bitta texnologik jarayonda, ammiak fosfor, azot va sul’fat kislotalari, ammoniy nitrat, fosforit yoki appatit, kaliy tuzlarini o’zaro ta’sir ettirib olinadigan tarkibida 2 va undan ko’p oziqa moddasi saqlaydigan o’g’itlarga aytiladi.

Aralash o’g’itlar bu 2 va undan ortiq oddiy o’g’itlarni quruq aralashtirish yo’li bilan olingan tarkibida 2-3 oziqa moddasi saqlaydigan o’g’itlarga aytiladi.

Organik yoki mahalliy o’g’itlarga go’ng, go’ng sharbati, torf, najas, qush ahlati(guana), kompostlar, sapropel’, xo’jalik chiqindilari, va yashil o’g’itlar misol bo’ladi.

Har bir o’g’itning olinishi, xossa va xususiyatlari to’g’risida tegishli boblar va mavzularda so’z yuritishimiz tufayli bu to’g’rida batafsil to’xtab o’tirmaymiz.