Agrokimyo va tuproqshunoslik

а ∙ N ∙ E ∙ 100 
Х = ------------------ 
M ∙ H 
bu yerda:
Х – сульфат кислотанинг проsент миқдори; 
а – титрлашга кетган 1/20 нормал ўювчи натрий (мл hисобида); 
N – 1 мл ўювчи натрийнинг 1/20 нормал эритмаси чўктирган сульфат 
кислота миқдори, г hисобида, (0,0024); 
Е – сўримнинг умумий hажми (мл hисобида); 
Н – тупроқ оғирлиги (г hисобида). 

---

271 
Масалан, а – 10 мл; Т – 0,0024 г, Е – 250 мл, М – 20 мл Н – 50 г бўлса, 
тупроқ таркибида 0,6 % сульфат кислота бўлади. 
10 ∙ 0,0024 ∙ 250 ∙100 
Х = ---------------------------- = 0,6 
20∙ 50 
Kalsiyni aniqlash.
Kalsiy o‘simlik hayoti uchun zarur element bo‘lib, 
sho‘rlanmagan tuproqlarda, asosan kalsiy nitrat, kalsiy karbonat va kalsiy 
bikarbonat shaklida uchraydi. Turli darajada sho‘rlangan tuproqlarda esa kalsiy 
sulfat (gips) va kalsiy xlorid shakllarida uchraydi. Bu birikmalar o‘simlik hayoti 
uchun zararli hisoblanadi. Tuproqdagi kalsiy miqdorini hajmiy metod bilan 
aniqlash oson va qulay. Bu metod kalsiy kationini ammoniy oksalat eritmasi 
yordami bilan suv va kuchsiz kislotada erimaydigan kalsiy oksalat shaklida 
cho‘ktirishga asoslangan. Bundan tashqari kalsiy miqdorini trilonli metod bilan 
ham aniqlanadi. 
Ishning bajarilish tartibi: 
Tuproqdagi kalsiyning taxminiy miqdoriga 
qarab, so‘rimdan 20-50 ml olib, 100 kub sm hajmli ximiyaviy stakanga solinadi. 
Eritmaning reaksiyasi neytrallanadi (lakmus qog‘oz bilan tekshirib ko‘riladi). 
Eritmaga bir necha tomchi 10 % li sirka kislota (CH
3
- COOH) tomizilib 
qaynaguncha qizdiriladi va va ustiga ammoniy oksalatning [(NH
4
)
2
C
2
O
4
] 
to‘yingan eritmasidan 10 ml qo‘yiladi. Stakanning usti soat oynasi bilan yopiladi 
va to‘liq cho‘kma hosil bo‘lishi uchun iliq joyda 4 soat saqlanadi. 
Stakandagi eritmaning ustki tiniq qismidan probirkaga 1-2 ml olib, ammoniy 
oksalatning to‘yingan eritmasidan tomiziladi va qizdiriladi. Bu bilan kalsiyning 
to‘liq cho‘kkanligi aniqlanadi va eritma ( tekshirishga olingan eritma ham) 
kichkina qalin filtr orqali suziladi. Filtrda yig‘ilgan kalsiy oksalat (Sa2S2O4) 
holidagi cho‘kma ammoniy oksalat qo‘shib issiq suv bilan yuviladi. Yuvish 
voronkadan tushayotgan oxirgi tomchilarda xlor ionini tugaguncha davom 
ettiriladi; xlor ionini bor-yo‘qligini aniqlash uchun oxirgi tomchilar probirkaga 
yig‘ilib, ustiga kumush nitrat eritmasidan tomizib ko‘riladi. 
Xloridlardan tozalangan filtrdagi cho‘kma ammoniy oksalatdan tozalash 
uchun distillangan issiq suv bilan bir necha marta yuviladi. Stakanga yig‘ilgan 
eritma o‘kib tashlamayd, u magniyni aniqlash uchun kerak bo‘ladi. Cho‘kmani 
ehtiyotlik bilan filtrlash va yuvish lozim, aks holda cho‘kmadagi ayrim mayda 
zarrachalar filtrdan o‘tib ketishi mumkin. 
Kalsiy oksalat holidagi tozalab yuvilgan bu cho‘kma eritiladi. Buning uchun 
cho‘kindili voronka tagiga kalsiy cho‘ktirilgan stakan qo‘yib, voronkadagi 
cho‘kma 10 ml 1 % li issiq sulfat kislota bilan bir necha marta yuviladi. 
Stakandagi eritmaga 10 % li sulfat kislotadan 5 ml va 40-50 ml distillangan 
suv qo‘shib, qaynay boshlagncha qizdiriladi. So‘ngra eritma o‘zgarmas (bir necha 

---

272 
minutda) och binafsha rang kirguncha kaliy permanganat (K MnO
4
) ning 1/20 
normal eritmasi bilan titrlanadi. 
Analiz natijasi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: