Agrokimyo va tuproqshunoslik

To‘q tusli bo‘z tuproqlar 
zonaning eng yuqori mintaqasini tashkil etib, baland 
tog‘ qiyaliklari va past tog‘larda, daryo vodiylarining tog‘ oraliqlaridagi tekisliklarida
dengiz sathidan 700-1000 m dan 1400-1600 m gacha bo‘lgan balandliklarda
tarqalgan.
To‘q tusli bo‘z tuproqlar yaxshi ifodalangan gumusli gumusli profilga ega.
Gumusli gorizont qalinligi 80 sm dan ortiq bo‘ladi. 
Bo‘z tuproqlarning tipchalari: oddiy (sho‘rlanmagan), sho‘rxoksimon; yaxshi 
rivojlanmagan (profili uncha qalin bo‘lmasligi va shag‘alligi bilan xarakterlanadi)
kabi avlodlarga ajratiladi. Sho‘rlanish darajasi (kam, o‘rtacha, kuchli 
sho‘rxoksimon) va gumusli gorizont qalinligiga qarab (qalin bo‘lmagan A+V 40 sm 
o‘rtacha qalinligdagi 40-80 sm va qalin > 80 sm) ham bo‘ladi. O‘tloq-bo‘z va 
qadimdan sug‘oriladigan tuproqlarda, shuningdek ularning gleylanish (berchlanish) 
darajasiga qarab gleysimon va gleyli tuproqlar ajratiladi. 
O‘tloqi-bo‘z tuproqlar
sizot suvlari 2,5-5 m chuqurlikda bo‘lgan va nisbatan 
kamroq namlanib turadigan sharoitda shakllanadi. O‘tloq-bo‘z tuproqlari avtomorf 

---

221 
bo‘z tuproqlardan o‘zining ayrim xususiyatlari jumladan, moddalar biologik 
aylanishining kuchliroq bo‘lishi, gumusli qatlamining qalinligi va chirindilarning 
ancha ko‘pligi bilan farqlanadi.
O‘tloqi- bo‘z tuproqlarning aksaryat maydoni sug‘orilib, dehqonchilikda 
foydalaniladi.
O‘tloqi-bo‘z tuproqlari 2 tipchaga; o‘tloqsimon bo‘z tuproq – sizot suvlari 
barqaror (3,5-5m) bo‘lmaydigan sharoitda uchraydi va 2 m dan pastda geliylanish 
alomati ifodalangan. 
Bo‘z tuproqlarning tarkibi va xossalari.
Mexanik va mineralogik tarkibi.och 
tusli va tipik bo‘z tuproqlar orasida yengil va o‘rta qumoqli, to‘q tusli bo‘z 
tuproqlarda esa og‘ir qumoq mexanik tarkibli xillari ko‘proq uchraydi. Allyuvial 
jinslarda rivojlangan bo‘z va o‘tloq-bo‘z tuproqlar uchun yirik chang fraksiyalarini 
ko‘p (40-55 %) saqlashi, yuqori va o‘rta qatlamlari o‘rta qatlamlari biroz loyqa (< 
0,001) zarrachalari bilanboyiganligi xarakterli. 
Yirik fraksiyalarning mineralogik tarkibi asosan kvars, dala shpatlari, 
gidroslyudalar va kalsitdan iborat. Bu tuproqlarning tarkibi og‘ir fraksiyali 
Minerallarning ko‘pligi (2 dan 10 foizgacha va undan tortiq) bilan ajralib turadi. Turli 
fraksiyalarda slyudalarning ko‘pligi sababli bo‘z tuproqlar har xil asoslar hamda 
o‘simliklar uchun zarur oziq elimentlaga boy.
Bo‘z tuproqlar tarkibida yuqori dispers minerallardan gidroslyudalar, 
montmorillonit guruppasi minerallari, shuningdek xlorit, vermikulit va avtomorf 
moddalar ko‘p uchraydi. 
Sug‘orilib dehqonchilik qilinadigan sharoitda slyudalarning parchalanishi 
tezlashadi va o‘simliklar uchun zarur oziq elimentlar (ayniqsa kaliy) ajralib, tuproqqa 
to‘planadi.