Agrokimyo va tuproqshunoslik

Buyuk Afrika yer yoriqlari.
 
Litosfera kontinental palaxsalarining surilishi bilan 
bir vaqtda mezozoyda boshlangan yangi chuqur yer yoriqlari vujudga kelgan (3-karta 
sxema). 

---

63 
Bunday 
ko‘lamli 
parchalanish 
Arabiston va Afrika hududlarida sodir 
bo‘ladi. Miotsen epoxasida o‘zaro 
kesishuvchi 
diagonal 
chuqur 
yer 
yoriqlari tizimi grabenlar – Qizil dengiz 
rifti, Suvaysh va Adan ko‘rfazlarini 
vujudga keltiradi. Shimoliy-g‘arbiy va 
shimoliy-sharqiy 
yo‘nalishdagi 
tor 
grabenlar Arabistonni Afrikadan ajratib 
qo‘ygan. Keyingi 5 mln yil davomida 
ushbu graben-riftlar kengayib, dengiz 
suvi bilan qoplangan. 
Qizil dengiz, Suvayish va Adan 
ko‘rfazlarida okean turidagi yer po‘sti 
shakllangan. 
Olimlar 
bunday 
grabenlarning hosil bo‘lishini yer 
qa’rida okean botiqliklarining vujudga 
kelishidagi 
dastlabki 
bosqich 
deb 
qarashadi. 
Buyuk Afrika yer yorig‘i Afrika 
kontinentining 
sharqiy 
qismida 
joylashgan bo‘lib,
Buyuk Rift Vodiysi 
(
Great Rift 
Valley
) nomi bilan ham ataladi. 
Bu yer po‘stidagi yirik yer yorig‘i 6000 km dan ortiq masofaga cho‘zilgan 
bo‘lib, Sharqiy Afrikaning bir qancha davlatlaridan o‘tgan. Kengligi 30 dan 100 
kilometrgacha boradi. Chuqurligi esa 900 metrgacha.
Rift vodiysi qisman suv bilan to‘ldirilgan bo‘lib, Tanganika, Kivu, Malavi, 
Nyasa, Viktoriya kabi bir qancha ko‘llarni hosil qilgan.
Afrikaning bir qator yer yoriqlari bo‘ylab yer yuzasiga bazalt lavalarining 
quyulishi faollashadi. Paleogenda Afrikaning markaziy va janubiy-g‘arbiy qismlarida 
bunday vulkanizm faoliyati kuchayadi. Bunda bazalt qoplamasining qalinligi 1,5 km 
ga yetadi. 
Miotsenda Sharqiy Afrika ulkan yer yoriqlari – riftlar tizimi yordamida 
bo‘linadi. Zambezi daryosining quyi oqimidan boshlangan yer yorig‘i shimolga qarab 
submeridianal yo‘nalishda cho‘zilgan. Nyasa ko‘li yaqinida u uchta tarmoqqa ajralib 
ketadi.