Agrokimyo va agrotuproqshunoslik

Azotli o`g`itlar. Natriyli selitra (natriy nitrat) NaN0₃ - tarkibida 15-16% azot bo`ladi.
Ammiak olishning sintetik usuli ishlab chiqilgunga qadar natriyli selitra Chilidagi guanoning tabiiy qatlamlaridan qazib olinar va asosiy azotli o`g’it x.isoblanar edi. xozirgi vaqtda oz miqdorda chiqarilayotgan natriyli selitra ammiakdan nitrat kislota olishdagi qo’shimcha maxsulot xissoblanadi. U oq yoki sarg`ish-qo’ng`ir rangli mayda kristall tuz, suvda yaxshi eriy - di. Birmuncha gigroskopik, noqulay sharoitlarda saqlanganda mushtlashib, qotib qolishi mumkin. Turli saqlanganda birlashmaydi va yaxshi sochiluvchanligini saqlab qoladi.

Kalsiyli selitra (kalsiy nitrat) Ca(NO₃)₂ -tarkibida 13 - 15% azot bo’ladi. U nitrat kislotani bo`r yoki oxak bilan neytrallash orqali bilinadi:

2HNO₃ + CaCO₃ = Ca(NO₃)₂ + CO₂ + N₂O.
Kalsiy nitrat - oq rangli kristall tuz, suvda yaxshi eriydi. Nihoyatda gigroskopik bo`lib, xatto normal sharoitda saqlanganda ham juda namiqadi, suyuqlanadi va birlashib qoladi. U nam o’tkazmaydigan qilib o’ralgan xolda tashiladi va saqlanadi. Kristall kalsiyli selitraning gigroskopikligini kamaytirish uchun gidrofob qoplamlar ishlatib granullanadi. Lekin granullash ham o`g`itning noqulay fizik xossalarini batamom yoqotmaydi. Natriyli va kalsiyli selitralar-fiziologik jixatdan ishqoriy o`g`itlardir. Usimliklar Na<sup>+</sup> yoki Ca<sup>+2</sup> kationlariga qaraganda NO<sup>-3</sup> anionlarni ko’proq miqdorda o’zlashtiradi va bu kationlar tuproqda qolib, uning muhitini ishqoriylashtiradi. Bu o`g`itlar kislotali chimli-podzol tuproklarda doimiy ishlatilganda sezilarli darajada neytrallovchi ta`sir etib, tuproqning kislotaliligini kamaytiradi. Tuproqda selitralar tez eriydi va tuproqning yutuvchi kompleksidagi (PPK) kationlari bilan almashinish reaktsiyalariga kirishadi: Na⁺ yoki Ca²⁺ kationlar tuproqqa yutiladi, N0^3~ anionlar esa nihoyatda xarakatchanligini saqlagan holda tuproq eritmasida qoladi.