Agrokimyo va agrotuproqshunoslik

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG'BEK NOMIDAGI MILLIY UNIVERSITETI BIOLOGIYA FAKULTETI "AGROKIMYO VA AGROTUPROQSHUNOSLIK" YO'NALISHI "AGROKIMYO" FANIDAN
Himoyaga tavsiya etaman
Fakultet dekani
____________ _________________
"_____" _______________
KURS ISHI
MAVZU:TUPROQDAGI MIKROELEMENTLAR


Talaba: 201-guruh talabasi
Berdiqulova Guloyim
Qabul qiluvchi: ___________________
Himoyaga tavsiya etildi
"Agrokimyo va agrotuproqshunoslik"
kafedrasi mudiri
__________________ __________
"____" ___________


Toshkent-2022
MUNDARIJA

Kirish…………………………………………………………………….....................................3-4

Asosiy qism………………………………………………………………..................................5
Adabiyotlar sharhi...................................................................................5
1.Tuproqda makro va mikroelementlar balansi....................................5-6
2. Tuproqqa mineral o’g’itlar solishning zaruriyati…….…………….......…7-10
3. O’g’itlar klassifikatsiyasi………………………………………………..................11-18
4 . Ayirim og’itlar haqida ma’lumoylar……………..…………………….............18-20
5 . Yurtimizda o`g`it ishlab chiqarish..................................................21-26
6.Mineral o’g’itlarning fizik-kimyoviy va mexanik xossalari.............27-28
Xulosa........................................................................................................29
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati......................................................30-31

Kirish

O’rta Osiyo mintaqasida qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishidagi asosiy muammo mineral o’g’itlar yetishmasligidir. Mineral o’g’itlar ishlab chiqaruvchi zavodlar: O’zbekistonda yettita, Qozoqistonda uchta, Turkmanistonda uchta, Tojikiston va Qirg’izistonda esa yo’q. Ishlab turgan zavodlar azotli, fosforli va kaliyli o’g’itlar ishlab chiqarmoqda. Mintaqada kaliyli ma’danlar zaxirasiga boy bo’lib, Qashqadaryo viloyatida “Dexqonobod Kaliyli o’g’itlar zavodi” 200 ming t/yil, Turkmanistonda Tyubegatan koni asosida 1000 ming t/yil kaliyli o’g’it ishlab chiqarilmoqda. O’zbekistonda azot, fosfor va kaliyli o’g’itlarga bo’lgan 2005 yildagi talab quyidagicha: 100% li azot 761,82 ming. T. 100% li R₂O₅ – 518,27 ming.t. va 100% li K₂O – 278,12 ming.t. 2004 yilda O’zbekistonda 100% li ozuqa elementlariga hisoblaganda 736,754 ming.t. azotli va 137,414 ming.t. fosforli o’g’itlar ishlab chiqarildi. 250 ming.t kaliyli o’g’it (K₂O bo’yicha) Rossiyadan sotib olingan. O’zbekiston qishloq xo’jalik ishlab chiqarishining asosiy maxsuloti paxta va dondir. Paxta xosildorligi 3 mln.t bug’doy esa 5 mln.t. dan ortiqroq.

Ma’lumki, xar bir tonna paxta xar yili yerdan 45 kg azot, 15 kg R₂O₅ va 45 kg K₂O xar bir tonna bug’doy esa 35 kg azot, 10 kg R₂O₅, 24 kg R₂O₅ o’zlashtiradi.

Faqat ikkita qishloq xo’jalik maxsuloti (paxta va don) keltirilgan xosildorlikda xar yili yerdan 310 ming.t azot, 115 ming.t fosfor va 255 ming. t kaliy o’zlashtiradi. Boshqa maxsulotlar xam yerdan o’zi bilan katta miqdordagi ozuqa elementlarini olib chiqadi. O’zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti ko’rsatishicha, o’g’itsiz paxta xosildorligi 12 s/ga, xar gektarga 225 kg azot, 150 kg fosfor, 100 kg kaliy ishlatganda va to’g’ri agrotexnik qoidalariga amal qilinganda xosildorlik 30-35 s/ga yetishi tasdiqlangan. xozir o’rtacha paxta xosildorligi 24 s/ga teng.

O’zbekiston qishloq xo’jaligi rivojlangan agrar mamlakatdir. Mexnatga loyiq axolining 40%i qishloq xo’jaligi ishlari bilan band. Paxta va boshoqli don yetishtiridigan asosiy ekinlardir. O’zbekistonning xozirgi rivojlanish bosqichida 30 milliondan ortiqroq axolini turli xil qishloq xo’jalik maxsulotlari bilan ta’minlashga katta e’tibor berilmoqda. Ekinlar xosildorligini oshirish va ularning sifatini yaxshilashda turli o’g’itlardan foydalanish asosiy omil xisoblanadi.

Qishloq xo’jalik maxsulotlari ishlab chiqarishni rivojlantirishda mineral o’g’itlar asosiy o’rinda turadi chunki yetishtiriladigan xosildorlikning deyarli 50% mineral o’g’itdan foydalanish xisobiga olinadi. Shuning uchun mineral o’g’itlar ishlab chiqarish muntazam o’sib boradi. Masalan, dunyo bo’yicha mineral o’g’itlarni qishloq xo’jaligida ishlatish 1994-1995 yillarda 121,8 mln. tonnani tashkil qilgan 1997-1998 yillarda esa 134,1 mln. tonnaga yetdi . Xozirgi kunda birgina Xitoy davlatida 40 mln. tonna mineral o’g’it ishlab ishlab chiqarilmoqda. 1994 – 2000 yillarda ushbu mamlakatda 17 ta azotli va 11 ta fosforli o’g’itlar ishlab chiqaruvchi zavodlar qurildi. Fosfor xom ashyo zaxiralariga ega bo’lgan va o’g’it ishlab chiqarish sanoati rivojlangan mamlakatlarda qatoriga Rossiya, Qozog’iston, Ukraina, Belorusiya, Markaziy Osiyoda esa O’zbekiston Respublikasi kiradi.

Mendeleyev davriy jadvalidagi 40 dan ortiq kimyoviy elementlar o’simliklarning normal xolatida o’sishi va rivojlanishi uchun zarurdir. Jumladan, azot, fosfor, kaliy, kaltsiy, oltingugurt va magniy o’simlikning asosiy oziq moddalari xisoblandi. Tuproq unumdorligini oshirishda va undan olinadigan qishloq xo’jalik ekinlarining xosildorligini ko’tarishda qo’llaniladigan barcha mineral o’g’itlar ichida fosforlisi yetakchi rol o’ynaydi. Fosforli o’g’itlarga bo’lgan talabni qoplash fosfor xom ashyosini qazib olish va qayta ishlash korxonalarining quvvatini oshirish asosida bajariladi. Ishlab turgan korxona uskuna va qurilmalaridan foydalanib juda qisqa muddatda maxalliy xom ashyo manbalarini qayta ishlab o’g’it olish muxim axamiyatga ega.