Agrobiologiya fakulteti Kasb ta’limi yo’nalishi 4-bosqich 01-guruh talabasi Tojidinova Nurjahonning Paxtachilik fanidan

kg  asal  olish  mumkin.  SHuning  uchun  g’o’za  paykallari  yaqinida  bemalol 

asalarichilikni rivojlantirish mumkin, lekin bunda g’o’za zararkunandalariga qarshi 

zaharli ximikatlar sepishda ehtiyot choralarini ko’rish shart, albatta. 

---

Paxta  tolasidan,  chigitidan  va  o’simlikning  boshqa  kismlaridan  hammasi  bo’lib 

1200 dan ortiq xil maxsulot  olinadi. 

G’o’zaning  yer  yuzidagi  barcha  tur  va  xillari  «Gossipium»    (Gossypium)  deb 

atalgan  bitta  avlodga  kiradi,  bu  avlod  esa  paxtadosh  (g’o’zadosh)lar  oilasiga 

mansubdir. G’o’za tropik, ya’ni yilning eng sovuq oylarida ham havo harorati q180 

past bo’lmaydigan mintaqadan kelib chiqqan.  

Fo’za  daraxtsimon  ko’p  yillik  o’simlikdir.  U  o’z  vatanida  faqat  madaniy 

sharoitdagina emas, balki har xil kattalikdagi buta va bo’yi 6—7 m, ayrim hollarda 

10—12  m  gacha  yetadigan  daraxt  shaklida  o’sadi.  G’o’zaning  qanchalik  uzoq 

muddat yashashi uning turiga qarab har xil bo’ladi. Odatda baland bo’yli g’o’zalar 

uzoq  yashaydi.  O’zbekistonda  va  boshqa  mamlakatlarda  o’stirilayotgan  g’o’zalar 

tabiatan  ko’p  yillik  o’simliklardir,  lekin    qishda  qattiq  sovuq  bo’lganidan  bu 

yerlarda  g’o’za  faqat  bir  yillik  o’simlik  sifatidagina  o’sa  olishi  mumkin.  Agar 

g’o’zalar sovuq boshlanishi oldidan teplitsaga joylashtirilsa, u bir necha yil o’sishi 

mumkin. 

Bizning mamlakatimizda  g’o’zaning bo’yi asosan 90-110 sm bo’ladi.  Ko’p  yillik 

g’o’zalar  poyasining  yer  betiga  yaqin  qismining  yo’g’onligi  15-30  sm  va  undan 

ham  ortiq  bo’lsa,  bir  yillik  g’o’za  poyasining  yo’g’onligi  1-2  va  3  sm  gacha 

bo’lishi mumkin. 

Ko’p yillik izlanishlar natijasida g’o’za avlodi bundan taxminan 70-100 million yil 

avval,  ya’ni  bo’r  davrining  ikkinchi  yarmida,  hatto  bo’r  davridan  oldin  vujudga 

kelgan degan fikrlar mavjud.  

Er  yuzining  yaxlit  materikdan  geologik  kontinentlarga  bo’linishi  turli  iqlim 

sharoitlarni  vujudga  keltirib,  g’o’za  o’simligini  o’zgarishiga  ta’sir  qilgan. 

g’o’zaning  3  bir  biridan  tupdan  farq  qiladigan  geografik  guruxlari-  Avsraliya 

(Sturtiya), Osiyo-Afrika (Paleotropik-eugossipium) va Amerika (Neotropik) paydo 

bo’lgan.  Mana  shu  guruxlardagi  g’o’zalar  tashqi  muhitga  hamda  irsiy 

xususiyatlarga  qarab  kichik  guruxlarga  bo’lingan.  Jumladan  Osiyo-Afrika 

g’o’zalari  Osiyo  (Janubiy  va  sharqi-janubiy  Osiyo)  va  Afrika  (Afrika  va  g’arbi-

janubiy  Osiyo),  Amerika  g’o’zasi  Markaziy  Amerika  va  Janubiy  Amerika 

guruxlarga  bo’lingan  bo’lib,  barcha  Gossipium  g’o’za  avlodi  tur  va  xillarining 

tabiiy ko’payishi mana shu guruxlardan tarqalgandir.  

O’simliklar yangi formalarining tabiiy ravishda paydo bo’lish jarayonida, ayniqsa 

ming yillar davomida kishilarning amaliy faoliyati natijasida g’o’zaning juda ko’p 

xilma-xil  formalari  va  navlari  yaratildi.  F.  M.  Mauyer  ma’lumotiga  va  hozirgi 

vaqtda  qabul  qilingan  klassi-fikatsiyaga  ko’ra  gossipium  avlodi  50  tur  g’o’zani 

o’z ichiga oladi. Bulardan faqat 5 tasi — G. girzutum (Gossypium hirsutum, G.