Agrobiocenoz diyqanshiliqta ju'zege keletug'in biocenoz

Qara sora – ba`ha`rgi bir jilliq o`simlik, japiraqlari ma`yek siyaqli, shetleri tisli oyilg`an, uzinlig`i 20-30 mm, eni 12-18 mm. Jan`a ko`gergen na`lshede da`nge uqsas daq boladi. Gu`li masaq siyaqli gu`l toplamda jaylasadi. Tuximi to`rt mu`yeshli, ko`gis qon`ir, qoyiw qon`ir bolip uzinlig`i 1,2-1,7, eni 0,7-1 mm, 1000 dana da`ninin` salmag`i 1,25 g.

Na`linin` ko`gerip shig`iwi ushin +3+4⁰C jeterli, optimal temperatura +20+22⁰C. Mart-may aylarinda kogeredi, iyul-sentyabr aylari aralig`inda gu`lleydi, tuximi avgust-sentyabr aylarinda pisedi. Bir tu`p o`simlik 7-8 min` dana tuxim beredi, 4-5 sm teren`likten ko`gerip shig`adi. Ig`alliq jetkilikli jerlerde o`sedi. Barliq rayonlarda atizlarda, bag`larda, tamarqa, bos jerlerde, suwlardin` jag`asinda, shor jerlerde de ushirasadi.

Qara iyt ju`zim – bir jilliq o`simlik. Bas paxalinin` biyikligi 60-90 sm boladi. Onin` paxali ha`m japirag`i uzin tu`kler menen qaplang`an bolip, tuwri, a`dette ortasinan baslap shaqalaydi. Japiraqlari qarama-qarsi ornalasqan ma`yek siyaqli, gu`li u`lken boladi. Bir tu`p qaramiq 2 min`g`a shekem tuxim payda etedi. Tuximinin` ko`geriwshen`ligi segiz jilg`a shekem saqlanadi ha`m 7 sm ge shekem bolg`an teren`likten o`sip shig`adi. Qaramiq arqa rayonlarda ba`ha`rgi, qubla rayonlarda bolsa qislawshi yamasa gu`zgi o`simlik sipatinda eginlerge ziyan keltiredi. Qara iyt ju`zim gu`zgi eginler arasinda ko`p ushiraydi. Sebebi tuximi gu`zde o`sip, tamir qasinan tu`p japiraq shig`aradi ha`m ba`ha`rde tez o`sip rawajlanadi. Tuximi qara bolip quraminda adam ha`m haywanlar ushin za`ha`rli zati bar.

Ayirim o`simliklerdin` o`siwi, rawajlaniwi ha`m tuxim payda etiwi ushin eki jil za`ru`r. Bul biologiyaliq gruppadag`i jabayi o`simliklerdin` tuximi ba`ha`rde, jazda o`sip shiqsa bir qis, gu`zde o`sip shiqsa eki qis qislaydi. Qislap shiqqan o`simlik kelesi jili ba`ha`rde paxal shig`aradi, gu`lleydi ha`m tuxim payda etedi. Tuxim jetilgennen keyin o`simlik quwraydi. Eki jilliq jabayi o`simlikler tuximinan ha`m tamir bo`rtiklerinen ko`beyedi. Usi biologiyaliq gruppag`a qashqarbeda, siyirquyriq, sari jabayi jon`ishqa, jabayi geshir, shipali donnik ha`m basqa o`simlikler misal bola aladi.

Shipali donnik - sobiqlilar semeystvosina tiyisli bolip, eki jilliq o`simlik. Paxali tik, shaqalaydi, boyi 100 - 150 sm ge shekem boladi. Qaptal japiraqlari biz siyaqli, uzinlig`i 9 - 25 sm, eni 3 - 16 mm. Gu`l japiraqlari sari ren`li, sobiqlari tuxim siyaqli tegis emes, tuqsiz. May-avgust aylarinda gu`lleydi ha`m tuximlaydi. Tuximnan ko`beyedi. Tuximinin` o`siwi qiyin, sebebi ol suw o`tkermeytug`in qatti qabiq penen qaplang`an.

 Tuxim sobiqlarinin` uzinlig`i 5 - 8, eni 2,5 - 3 mm, japirag`inin` uzinlig`i 5-8, eni 5 - 10 mm, 3 japiraqtan bir baldaqqa birikken, o`simlik ko`gerip shiqqanda kumarin iyisi shig`ip turadi.

Tamiri oq tamir, 1,5 - 3,0 m teren`liqqe shekem baradi. Miywesi qon`ir-sari yamasa qara - ku`l ren` sobiq. Tuximi ashiq qon`ir, uzinlig`i 1,75 - 2,25, eni 1,25 -1,75 mm, 1000 dana tuximinin` salmag`i 1,75 - 2,0 g.

  O`simliktin` ko`gerip shig`iwi ushin temperatura +2- +4⁰S boliwi kerek, optimal temperatura 12 - 16⁰ S. Tuximnan na`linin` ko`geriwi ha`m tamir moyni-nan bo`rtiklerinin` ko`gerip shig`iwi mart-may aylarinda ha`m jazdin` aqirinda boladi. Ekinshi jili iyun-avgustta gu`lleydi. Miywesi iyul-sentyabrde jetiledi. Ha`r bir tu`pte 30-35 min` dana tuxim boladi. Tuximi 4-5 sm teren`likten kogeredi, onnan teren`ge tu`sse ko`germeydi, ko`geriwshen`ligin 20 jilg`a shekem saqlaydi. Barliq suwg`arilip egiletug`in jerlerde ushirasadi.