Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
МАМЛАКАТИМИЗДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ТИЗИМИДА ЛИЗИНГ 
МУОМАЛАЛАРИНИНГ ҲИСОБИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ 
 
Н. Ризаев 
– 
ТМИ, доцент

Ю. Холиқулова –
 ТМИ, магистрант 
 
Мамлакатимиз 
агросаноат 
тизимида 
лизинг 
муомалаларининг 
бухгалтерия ҳисобини ривожлантириш, бухгалтерия ҳисобини ислоҳ қилиш 
бозор муносабатларига ўтиш билан узвий алоқада амалга оширилмоқда. Бу 
эса хорижий сармояларни республика иқтисодиётига муҳим аҳамаиятга эга 
бўлган қишлоқ хўжалиги тармоқларига жалб этилишини таъминлайди. 
Юртбошимиз ташаббуси билан бундай ислоҳотлар жараёнининг авж олиши 
шу соҳада илмий изланишлар олиб бораётган олим ва мутахассислар 
зиммасига жуда катта маъсулият юклайди. Бугунги кунда айниқса, 
Ўзбекистонда хусусий мулк етакчи роль ўйнайдиган кўп укладли 
иқтисодиётни, лизинг асосида тадбиркорликни шакллантириш ҳамда уларда 
лизинг муомалалари ҳисоби ва аудитини ташкил қилиш ҳалқаро стандартлар 
даражасида бўлишини таъқозо қилади. Агросаноат корхоналарида лизинг 
муносабатлари ҳисобининг тўғри ва аниқ ташкил қилиниши ҳамда уни 

---

 
481 
такомиллаштиришнинг зарурияти шундан иборатки, бу жараёнларнинг 
пировард натижасида мамлакатимиз истеъмол бозорини рақобатбардош ва 
импорт ўрнини босувчи товарлар билан тўлдириш, ишсиз аҳолини иш билан 
таъминлашга эришилади ҳамда корхонанинг асосий фондлари шаклланади. 
Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида қишлоқ хўжалиги тизимида 
лизинг муомалаларининг ҳисобини ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг 
зарурлиги шундаки, унинг асосида авваламбор бухгалтерия ҳисобини ислоҳ 
қилиш ётса, пировард натижада у мамлакатда рақобатбардош ва импорт 
ўрнини босувчи сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқариш самарадорлигини, 
шунингдек, қишлоқ хўжалиги шароитида аҳолини иш билан таьминлаш 
ҳамда хўжалик субъектлари иқтисодий салоҳиятини оширишни ҳимоялаш 
имкониятини беради. 
Лизинг жиҳози тўлиқ қопланадиган лизинг, қоидага кўра молиявий 
аталади. Молиявий лизинг, яъни мулк қиймати тўлиқ тўланадиган лизинг 
мулки шу билан тавсифланадики, лизинг олувчига фойдаланиш учун мулк 
берадиган муддат давомийлигига кўра лизинг берувчи мулк қийматининг 
бутун ёки кўп қисми эксплуатацияси ва амортизацияси муддатига 
яқинлашади. Молиявий лизинг шартномаси муддати мобайнида лизинг бе-
рувчи лизинг тўловлари орқали мулкнинг бутун қийматини ўзига қайтаради 
ва битимдан тегишли фойда олади. Молиявий лизинг лизингнинг жаҳон 
миқёсида энг кўп тарқалган туридир ва унинг кўплаб хиллари бор. Булар ўз 
мустақил функцияси ва номига эга. 
Рус олимларидан бири Палий В.Ф. нинг фикрича, молиявий ижара бу 
ижарага олувчи томонидан кўрсатилган лизинг объектини лизинг берувчи ўз 
балансига олиб ижара шартномасига асосан вақтинчаликка ёки қайдайдир 
тўлов эвазига бериб туриладиган ижара туридир. Молиявий лизинг 
шартномага асосан узоқ муддатга ва лизинг берувчига қайтариб бермаслик 
шарти билан берилади. 
Тўлиқ қопланмайдиган лизинг, одатда, тезкор ҳисобланади, чунки, 
лизинг берувчининг лизинг мулкини олиши ва сақлаши билан боғлиқ. 
сарфлари, қоидага кўра лизинг муддати мобайнида тўла қопланмайди. Лизинг 
муддати мулк хизмати меъёрий муддатидан қисқа бўлганлиги туфайли лизинг 
берувчи уни вактинча фойдаланишлик учун бир неча марта беришга мажбур, 
бу лизинг объектини, унга талаб йўқлигида, қолдиқ қийматни қоплаш бўйича 
унинг рискини оширади. Шунга кўра барча бошқа шароитларда, лизинг 
тўловларининг микдори молиявий лизингдагидан анча юқори бўлади. 
Техника хизмати, таъмирлаш, ускунани суғўртаси бўйича мажбуриятнинг 
лизинг компанияси зиммасига юкланиши оператив лизингнинг бошқа ўзига 
хос жиҳати ҳисобланади. Лизинг компанияси, тезкор лизингда, мулкни олар 
экан, ундан аниқ ким фойдаланишини билмайди, шунинг учун у лизинг 
мулки бозорининг коньюнктурасини яхши билиши керак. 
Тезкор лизинг молиявий лизингдан шу билан фарқланадики, бунда сотиб 
олиш хуқуқи бўлмайди ва лизинг тўловлари лизинг берувчининг барча 

---