Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
473 
harakatining tahliliga asosan tashkil etilgan bo‘lib, ya’ni, korxona foydasi aniq 
qayerda vujudga kelayotgani yoki «tirik pullar» qayerga sarflanayotganligini 
ko‘rsatadi. U «Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot»ni quyidan (sof foydadan) 
yuqoriga qarab o‘rganishga moslashtirilgan. Shu sababli ushbu usulni aksariyat 
iqtisodchi olimlar «quyi» usul deb ham atashadi. 
Egri usul yordamida korxona faoliyatidagi eng muammoli jihatlarni aniqlash 
hamda murakkab holatdan chiqish yo‘lini topish mumkin. Ushbu usulning ijobiy 
tomonlari bilan birgalikda kamchiliklardan ham holi emas. Uning kamchiliklari 
sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
-Тahliliy hisobotlar tuzishning murakkabligi va kun hamda mehnat talab 
qilishi; 
-Bosh daftarlardagi kamchiliklarni aniqlash imkonining yo‘qligi. 
Хo‘jalik su’yektlari faoliyatining pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobotni tuzishda 
to‘g‘ri va egri usullarning qo‘llanilishi bir-birini to‘ldirib boradi hamda hisobot 
davrida korxonani pul mablag‘lari oqimining harakati haqidagi real holatini 
ko‘rsatib beradi. 
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni tuzishda egri usulni esa korxonaning pul 
oqimlari to’g’risidagi boshlang’ich buxgalteriya ma’lumotlari mavjud bo‘lmagan, 
korxonaning xo‘jalik faoliyati bilan qiziquvchi tashqi foydalanuvchilar keng 
qo‘llaydi. Chunki, bunday hollarda odatda tashqi foydalanuvchilarga korxonaning 
«Buxgalteriya balansi» va «Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot» shakllari 
taqdim etiladi va mazkur hisobotlardagi ma’lumotlar asosida pul oqimlarining 
holati o‘rganiladi. 
Тo‘g‘ri va egri usullarining qo‘llanilishi bir natijaga olib keladi va 
buxgalteriya hisobining xalqaro standarti bo‘yicha Qo‘mita ikki usulni ham tan 
oladi, ammo to‘g‘ri usulni qo‘llanilishi tavsiya qiladi.
Naqd pul oqimini qurishning turli shakllari va usullaridan foydalanish 
ularning hajmlari va tuzilishini bir necha jihatdan tahlil qilishga imkon beradi.
Natijada, foydalanuvchi ko'rib chiqilayotgan davrda amalga oshirilayotgan 
ushbu korxona tomonidan amalga oshiriladigan operatsion, sarmoyaviy va 
moliyaviy bitimlar haqida batafsil tasavvurga ega. Bu, o‘z navbatida, ushbu 
korxonaning kuchli va zaif tomonlari, uning hozirgi va potentsial muammolari 
to‘g‘risida hukmni shakllantirishga imkon beradi. 
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotning «Mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni
sotishdan kelib tushgan pul mablag’lari» (010-satr) moddasida yuklab 
yuborilgan mahsulot (tovar, ish va xizmat)lar uchun hisobot davrida korxonaning 
bankdagi hisob-kitob schyotiga va kassasiga kelib tushgan pul «material, tovar va 
xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to’langan pul mablag’lari» (020-satr) 
moddasida materiallar, tovarlar, ish va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga 
to’langan pul mablag’lari summasi ko’rsatiladi.
1
1
9-sonli O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya Hisobining Milliy Standarti (BHMA)

---