Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
398 
-
бир ишчининг йил давомида ишлаган киши-соатлари (киши-кунлари, 
ишчилар ўртача сони)нинг ўзгариши. 
Бунда иккала омил бир-биридан мустақил ҳолда ўзгаради деб фараз 
қилинади. 
1-жадвал 
Меҳнат унумдорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни аниқлаш 
тартиби 
№ 
Кўрсаткичлар 
Аниқлаш тартиби 
Изоҳ 
1 
1 киши-соат 
ҳисобига ишлаб 
чиқарилган маҳсулот 
(Кс) 
Кс = М / С 
Бу ерда: М – ишлаб чиқарилган 
маҳсулот 
миқдори, 
С 
– 
сарфланган 
жами 
киши-соат 
миқдори 
Бу кўрсаткич 1 киши-соат 
ҳисобига ишлаб чиқарилган 
маҳсулот 
миқдорини 
кўрсатади 
2 
1 киши-куни 
ҳисобига ишлаб 
чиқарилган маҳсулот 
(Кк) 
Кк = М / К 
Бу ерда: М – ишлаб чиқарилган 
маҳсулот 
миқдори, 
К 
– 
сарфланган жами киши-кунлари 
миқдори 
Бу кўрсаткич 1 киши-куни 
ҳисобига ишлаб чиқарилган 
маҳсулот 
миқдорини 
ифодалайди 
3 
1 ишчи ҳисобига 
ишлаб чиқарилган 
маҳсулот 
(Ки) 
Ки = М / Ис 
Бу ерда: М – ишлаб чиқарилган 
маҳсулот миқдори, Ис – ишчилар 
ўртача сони 
Бу кўрсаткич бир ишчи 
ҳисобига ишлаб чиқарилган 
маҳсулот 
миқдорини 
кўрсатади 
Бу борада хорижлик ва мамлакатимиз олимларининг илмий ва ўқув-
услубий ишланмаларини ўрганиш натижаси шуни кўрсатадики, халқаро 
амалиётда кенг қўлланилаётган меҳнат унумдорлигини таҳлил қилиш 
услублари бизнинг амалиётимизда қўлланилаётган таҳлил услубларидан 
фарқ қилади. Жумладан, хориж амалиётида кўрсаткичлар ўртасидаги ўзаро 
боғлиқликни тўлиқроқ ҳисобга олиш ва омиллар таъсирини аниқроқ ўлчаш 
имкони мавжуд.
Хусусан, аграр соҳада фаолият юритаётган қайта ишлаш корхоналарида 
меҳнат унумдорлиги кўрсаткичини таҳлил қилиш услуби бироз 
мураккаблашади. Яъни, бунда меҳнат унумдорлигини ифодаловчи 
кўрсаткичларнинг ўзгаришига фақатгина маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ва 
бир ишчининг йил давомида ишлаган киши-соатлари (ишчилар сони ёки бир 
ишчининг йил давомида ишлаган киши-кунлари)дан ташқари бевосита 
ишчиларнинг умумий ходимлар сони таркибидаги улуши, ишлаган кунлари 
ҳамда иш кунининг давомийлиги каби омилларга ҳам боғлиқ ҳисобланади. 
Масалан, меҳнат унумдорлигини ифодаловчи умумий кўрсаткич бўлиб, бир 
нафар ходим ҳисобига ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмини ифодаловчи 
миқдор ҳисобланади. Бу кўрсаткични аниқлаш учун ишлаб чиқарилган 
маҳсулот ҳажмини ходимларнинг ўртача йиллик сонига бўлиш керак. Бироқ, 
халқаро амалиётда ушбу кўрсаткич ва унинг ўзгаришига таъсир кўрсатувчи 
омилларни ўрганишда тизимли ёндашувни таъминлаш учун қуйидаги 
формула қўлланилади: