Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги

7.ЗИЛЗИЛАЛАР ВА УЛАРДА ҲАРАКАТЛАНИШ ТАРТИБИ. 
ЗИЛЗИЛА ОҚИБАТЛАРИДАН МУҲОФАЗАЛАНИШ УСУЛЛАРИ. 
Табиий офатлар орасида энг кўп талофат олиб келадиган ҳодиса 
зилзила ҳисобланади. Чунки у ўзи билан бошқа турдаги ҳалокатлар ва 
аварияларни келтириб чиқариши мумкин. 
Зилзилалар қадимдан инсон ҳаѐтига хавф солиб келувчи табиат 
ҳодисаси ҳисобланган. Бу ҳодисадан жуда кўплаб шаҳар ва қишлоқлар 
вайронага айланган, инсонлар нобуд бўлган. Кучли зилзилаларнинг 
доимий такрорланиб туриши натижасида мумкин бўлган талофатларни 
камайтириш мақсадида турли хил чоралар ва тадбирлар амалга ошириб 
келинган. 
Мутахассисларнинг таъкидлашича дунѐда учта сейсмик камарлар 
мавжуд бўлиб, зилзилаларнинг асосий қисми шу ҳудудларда юз беради. 
Булар Тинч океани, Атлантика океани ости тоғларидаги, Ўрта ер денгизи-
Осиѐ сейсмик камарлари ҳисобланади. 
Марказий Осиѐ, шунингдек, Ўзбекистон Ўрта ер денгизи 
—
Осиѐ сейсмик камарида жойлашган бўлиб, бу камарда дунѐ бўйлаб юз 
бераѐтган зилзилаларнинг 15% тўғри келади.
Ўртаер денгизи — Осиѐ сейсмик камари Ғарбда Атлантика 
қирғоқларидан бошланиб, Ўртаер денгизи, Кавказ, Марказий Осиѐ 
минтақалари орқали Жануби-шарқий йўналишида давом этиб Тинч океани 
билан туташади. 
Марказий Осиѐда юз бераѐтган зилзилалар қобиқ зилзилалар 
ҳисобланиб, улар 70 км гача бўлган чуқурликларда юз беради. Бу 
зилзилалар асосан горизантал кўринишга эга. Минтақада юз бераѐтган 
зилзилаларнинг келиб чиқишига асосий сабаб Жанубдан Шимолга қараб 
ҳаракат қилаѐтган Ҳинд плитаси билан Евроосиѐ плиталарининг 
тўқнашувидир. 
Тарихга эътибор бериб қаралса Ўртаер денгизи — Осиѐ сейсмик 
камари йўналишида жойлашган давлатлар ва халқлар кучли зилзилалар 
асоратидан азият чекиб келганлар. Плиталарнинг сурилиши натижасида 
ѐш тоғларнинг пайдо бўлиши зилзилаларнинг хавфли тус олишига сабаб 
ҳам бўлмоқда. Ўтган 100 йил давомида минтақа мамлакатларида юз берган 
1887-йилнинг 28- майдаги Верний (Олма-ота), 1897-йил 5-сентабрдаги 
Ўратепа, 1907-йил Ҳисор тизма тоғида юз берган Қоратоғ, 1911-йилдаги 
Сарез, 1911-йил 4-январдаги Кебин, 1929-йил 1-майдаги Ашхабод, 1946-
йилдаги Чотқол ва бошқа кучли зилзилалар оғир оқибатларга олиб 
келганлиги маълум. 

---

54
Жавал-1