Adsorbilanish

Qattiq jism sirtidagi adsorbilanish.

• Adsorblash maqsadlari uchun aktivlangan ko’mir juda ko’p ishlatiladi. Lekin adsorbilanish bilan bog’liq ishlarda ko’mirdan tashqari boshqa bir adsorbent-silikagel ham ko’p ishlatiladi. Silikagel-silikat kislotaning suvsizlantirilgan gelidir. Silikagel kislota xarakteriga ega bo’lgan adsorbentlar qatoriga kiradi, u asosan asoslarni adsorblaydi. Qattiq jism sirtida gazning adsorblanishini miqdor jihatdan xarakterlash uchun yo gaz bosimning kamayishi yoki adsorbent massasining ortishi o’lchanadi. Adsorbentning sirt birligiga (1sm2 ga) yutilgan moddaning mol hisobidagi miqdori solishtirma adsorblanish deyiladi. Solishtirma adsorbilanishni toppish uchun adsorbsion muvozanat vaqtida yutilgan modda miqdorini (mol hisobida) adsorbent sirtiga bo’lish kerak: bu yerda: G - solishtirma adsorbilanish, x - yutilgan modda miqdori, s - adsorbent sirti.

Qattiq jism sirtidagi adsorbilanish.

• Qattiq g’ovak adsorbentlarning (ko’mir, silikagel va hokazolarning) sirtini o’lchash juda qiyin bo’lgani uchun amalda solishtirma adsorblanishni topishda yutilgan modda miqdori adsorbent massasiga bo’linadi:
• bu yerda: x-yutilgan moddaning gramm hisobidagi massasi, m-adsorbentning grammda olingan massasi.
• Har qanday adsorbent ma’lum, o’ziga xos, miqdordan ortiq moddani yuta olmaydi. Moddaning sirt birligiga (1m2 ga) yutilishi mumkin bo’lgan eng ko’p miqdori maksimal solishtirma adsorblanish deyilib, ishora bilan belgilanadi. Kimyoviy texnologiyada adsorblanish jarayoni katta rol o’ynaydi. Masalan, gaz aralashmalarini ajratib tozalashda aktiv ko’mir, silikagel, kolloid moddalar kabi adsorbentlar ishlatiladi. Organik moddalarni rangli qo’shimchalardan tozalashda ham aktivlangan ko’mir ishlatiladi.

Freyndlix tenglamasi.

•  Qattiq jism sirtidagi adsorbilanishini eksperimental yo’llar bilan aniqlash mumkin. Buning uchun adsorbilanish jarayonida eritmaning konsentratsiyasini adsorbilanishdan oldin va adsorbilanish jarayonida o’lchab oladilar, ya’ni adsorbsion muvozanat qaror topgandan keyin. O’zgarmas temperaturada qattiq adsorbent sirtiga yutilgan gaz yoki erigan modda miqdori bilan massasi orasidagi bog’lanish Freyndlixning adsorbilanish tenglamasi deb ataladigan quyidagi empirik formula bilan ifodalanadi: bu yerda: x-yutilgan moddaning gramm hisobidagi miqdori; m-adsorbentning gramm hisobida olingan massasi; C-eritmaning adsorbsion muvozanat vaqtidagi konsentratsiyasi; k va n – tajribadan topiladigan o’zgarmas qiymatlar, bunda adsorbiyalanuvchi modda tabiatiga bog’liq. O’garmas temperaturada adsorbilangan modda miqdorining konsentratsiyasiga yoki bosimga bog’liqligini ko’rsatuvchi grafiklar adsorbilanish izotermalari deyiladi. 1-rasmda adsorbilanish izotermasining grafigi ko’rsatilgan. Bunda absissalar o’qiga eritmaning konsentratsiyasi, ordinatalar o’qiga esa tajribada topilgan solishtirma adsorbilanish ko’rsatilgan. Eritma konsentratsiyasi past bo’lganda adsorbilanishning tez ortishi grafikdan ko’rinib turibdi. Konsentratsiya kattalashganida adsorbilanish kam ortadi. Nihoyat, ma’lum bir konsentratsiyadan keyin, garchi konsentratsiya ortib borsa ham, adsorbilanish o’zgarmay qoladi. 2-rasm. Adsorbilanish izotermasi