94
jonatan
SvIFT
(1667–1745)
buyuk ingliz adibi Jonatan Svift 1667-yilda
irlandiyaning
poytaxti dublinda tug‘ildi. otasidan erta ajralgan yosh Jonatan
uzoq yillar muhtojlikda kun kechiradi. badavlat qarindoshlarining
ba’zan ko‘rsatadigan yordamini hisobga olmaganda uning tirikchi-
ligi nochor edi. tabiatan tirishqoq, ilmga tashna Jonatan o‘n to‘rt
yoshida maktabni bitirgach, dublin universitetining diniy bilimlar
fakultetiga o‘qishga kiradi, uni bitirmay Angliyaga ketadi. U bir
necha yil Qirollikning sobiq ministri Vilyam templning saroyida
kotib bo‘lib ishlaydi. templning boy kutubxonasidan foydalanish
Svift dunyoqarashining kengayishida muhim omil bo‘ladi. ke-
yinchalik Svift universitetni bitiradi, dissertatsiya yoqlab, magistr-
lik unvonini qo‘lga kiritadi.
Svift badiiy ijod bilan shug‘ullana boshlaydi. Uning ilk asarlari
tezda xalq o‘rtasida shuhrat qozonadi. Adibning ketma-ket «ki-
toblar jangi», «bochka cho‘pchagi», «movutfurush xatlari» kabi
hajviy kitoblari nashr etiladi. biroq Sviftga haqiqiy shuhratni uning
«Gulliverning sayohatlari» romani olib keldi. Asarning to‘liq nomi
«lemyuel Gulliverning jahondagi bir necha olis mamlakatlarga,
avvalo, jarroh, keyinchalik esa bir necha kemalar kapitani sifatida
qilgan sayohatlari» deb atalib, u 1726-yilda yaratilgan.
Roman ajoyib-g‘aroyib voqealarga, kulgili holatlarga boy. Asar
bir qarashda shunchaki kulgi uchun bitilgandеk tuyulsa-da, uning
95
zamirida achchiq kinoya, zaharxanda yotibdi. muallif bu asar or-
qali Angliya
davlatining tartib-qoidalari, urf-odatlari ustidan ku-
ladi. «Gulliverning sayohatlari» romani to‘rt qismdan tashkil top-
gan. birinchi qismda Gulliverning liliputlar – mitti odamlar mam-
lakatidagi sarguzashtlari hikoya qilinadi. mitti odamlarning hayot
tarzi, davlat tartiblari Angliyanikiga o‘xshash. mitti odamchalar
yashaydigan mamlakatda ham qirol,
ministrlar, harbiylar, dengiz
floti va turli-tuman qonunlar mavjud. liliputiyada ham Angliya-
dagi kabi partiyalar bor. Ular ham Angliyadagidek o‘z
manfaat-
larini o‘ylab janjallashadilar, bahslashadilar. bu partiyalar baland
poshnalilar va past poshnalilar deb ataladi. mazkur partiyalar va-
killari qanchalik mitti bo‘lsalar, ularning maqsad va o‘ylari ham
o‘zlari kabi arzimas va jo‘n. Ularning siyosatlari orasidagi farq
poshnalarining baland yoki past bo‘lganligida. liliputiya davlati-
ning qo‘shni blefusku davlati bilan nizolari sababi ham arzimas
va kulgili – ular tuxumni qaysi tomonidan chaqishda kelisha ol-
maydi. birlari tuxumni uch qismidan sindirish kerak, desa, birlari
poynak qismidan sindirish kerakligini uqtiradi.
Svift ularning bu
kelishmovchiliklari arzimas va bachkana ekanligi ustidan kular
ekan, ayni paytda Angliyadagi diniy, siyosiy parokandalik sabab-
lari hech qanday ahamiyatga molik bo‘lmagan ixtiloflar ekanini
uqtirgandek bo‘ladi.
Romanning ikkinchi qismida Gulliverning ulkan odamlar yurti –
brobdingnegga sayohati hikoya qilinadi. bu mamlakatda Gulli-
ver teskari holatga tushadi – liliputiyadagi
odamlardan nafrat-
langan bo‘lsa, ushbu mamlakat odamlarining tanti, oliyjanob,
ma’rifatparvarligiga qoyil qoladi.
Asarning uchinchi qismi Gulliverning olimlar mamlakati –
lapu tadagi sayohatlariga bag‘ishlangan. bu yerdagi buyuk aka-
demiya
bilan tanishib, umri behuda sarflanayotgan olimlar ishi-
ni ko‘radi. Ularning real hayotdan ajrab, foydasiz ixtirolar bilan
bandligi muallif kulgisini qo‘zg‘aydi. Ayniqsa, bir olimning bod-
ringdan quyosh energiyasini ajratib olib, undan yoz sovuq kelgan-
96
da foydalanishga ahd qilganini, yana bir «alloma»ning uyni poy-
devoridan emas, tomidan boshlab qurish kashfiyoti haqidagi loyi-
hasi – buning isboti sifatida hasharotlar – asalari va o‘rgimchak
faoliyati misol qilib keltirilganini ko‘rib kishi o‘zini kulgidan tiya
olmaydi. yozuvchi haqiqiy olimlar ustidan emas, soxta fan kishi-
lari ustidan kuladi.
Romanning to‘rtinchi qismi Gulliverning guigngnmlar mamla-
katiga qilgan sayohati haqida. muallif Gulliverning bu sayohatini
o‘tkir zaharxanda, nafratli kulgi bilan tasvirlaydi.
bu mamlakat-
da inson qiyofasidagi ikki oyoqli maxluqlar – yexular va aqlli,
dono, halol mehnat bilan kun ko‘ruvchi otlar yashaydilar. yexular
jirkanch, hazar qiladigan darajada tuban kimsalar. Ular Sviftning
Angliyadagi vatandoshlarini eslatadi. Ular o‘z manfaatlari uchun
bir-birlarini halok qilishga tayyor.
Asar bilan tanishadigan bo‘lsangiz, romanda Svift tasvirlagan
mamlakatlar dunyo xaritasida yo‘q. bu shaharlar badiiy uydirma
mahsuli, ularni yozuvchining o‘zi o‘ylab topgan. Adib yashagan
jamiyatda
tanqidiy fikr bildirish, amaldorlаr kirdikorlarini ochiq
aytish juda xavfli edi. Svift o‘zi yashagan Angliya qirolligidagi
barcha kamchiliklar ustidan xayoliy mamlakatlar odamlari xatti-
harakatlarini fosh qilish orqali kuladi.
buni аsаrdаn kеltirilаdigаn quyidаgi pаrchа mаzmunidаn hаm
bilib оlsаngiz bo‘lаdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
