Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

Husayniy 
– 
o‘zbek mumtoz 
kuylaridan biri

---

102
kuchli talvasa bilan qichqirar.) Voy... Urma! (O‘z tovushindan uyg‘onib, 
irg‘ib turar.)
Tovushni eshitgan Davlat to‘qsoba bir shamdonchani ko‘tarib, yugu-
rib kirar.
D a v l a t. Hazratim qo‘rqdilarmi?!
X o n (titrab turgani holda). Biroz qo‘rqdim chog‘i! Shamni qo‘yib ket. 
Suv tayyorlang, tarat qilaman. (Davlat to‘qsoba shamni qo‘yib ketar. Xon 
yotoqdan tushub, choponini kiyar ham so‘ylar.) Bunlar u dunyoda ham 
menga qarshu birlashg‘ang‘a o‘xshaylar. Meni tinch qo‘ymaylar, chog‘i! 
(Shamni olib, boshqa uylarg‘a boraturg‘an eshikdan chiqib ketar.)
Parda tushar.
1. Ushbu pardada Abulfayzxon sizda qanday taassurot qoldirdi? Uni 
inson va davlat boshlig‘i sifatida qanday ta’rifl aysiz?
2. Saroyda va xonlikda qanday vaziyat hukm surmoqda? Bu vaziyat-
da xon ishonishi mumkin bo‘lgan kishilar bormi? 
“Makbet” spektaklidan lavha
Shekspirning “Makbet” tragediyasida Makbet taxtni egallash uchun qi-
rol Bankoni o‘ldiradi va oqibatda uni Bankoning arvohi ta’qib qila bosh-
laydi. “Abulfayzxon” tragediyasida ham shunga o‘xshash holatni ko‘rish 
mumkin. 
Dramaturglar tragediyalarda arvoh obraziga ko‘p murojaat qilishi 
 sabablarini qanday izohlaysiz? 
tarat 
– 
tahorat
2. Saroyda va xo
o
nlikd
d
a qanday
y
y
y
y
y
y
y
 v
v
az
z
i
i
y
y
y
y
y
y
a
a
t
t
t
t
 h
h
u
u
k
k
k
k
k
k
k
k
m
m
 s
s
urmoqda? Bu vaziyat-
d
d
d
d
d
d
d
d
d
a xon
n
n
n
n
n
n
n
 ish
h
h
h
h
h
h
h
h
onish
h
h
h
h
h
h
h
h
i m
m
u
u
u
m
m
m
m
m
k
k
k
k
k
k
i
i
i
i
n
n
 b
b
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
‘l
l
g
g
g
g
g
g
a
a
a
a
a
a
a
a
n
n
n
n
n
 k
k
k
k
k
i
i
i
s
s
s
s
s
s
h
h
h
h
h
h
h
h
h
h
i
i
i
i
l
l
l
l
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
r
r
r
r
r
r
r
r
 
b
b
b
b
o
o
o
r
r
r
m
m
m
m
i
i
? 
?
?

---

103
?
IKKINCHI PARDA
Oydinli bir kechada Hakimbiyning hovlisi. Terazisiz eshiklari tashqa-
riga ochilg‘an bir uyning oldinda uzun bir sufa. Sufa bo‘yincha uzun bir 
qalin yoyilg‘an. Ko‘rkamlik ko‘rpalar to‘shalg‘an. To‘rda pakana qurli bir 
kat ustinda yotoq tayyorlangan. O‘rtadag‘i buyuk shamdonda sham yo-
nadir. Devorg‘a bir qalqon, bir qilich, bir-da Jazoyir miltig‘i osilg‘an. Ha-
kimbiy yolg‘uz, yurub so‘ylaydir.
H a k i m b i y (tom ustidan ko‘rulgan minorga qarab). O‘lum mi-
noridir bu! Buning ko‘lkasinda yashaganlar o‘lumdan qo‘rqmaylar. Bu 
uzun minor oxiratning eng qisqa yo‘li bo‘lub qoldi. Minor, Chil dux-
taron, Kallaxona, Obxona, zindon... o‘lim... Bunlarning hech birtasinda 
meni yo‘limdan qaytararliq kuch yo‘qdir. Yotoq o‘lumi-da o‘lum, zindon 
o‘lumi- da o‘lumdir. Ikkavindan-da qo‘rqmam. Abulfayzxon xonlig‘i Nodir 
shohning oyoqlari ostinda jon berayotqanda, o‘z ulushimizni olmoq ke-
rak. Shuni olarmiz. Shu kecha Chorjo‘ydan o‘g‘lum qaytadir, erta Nodir 
shoh qo‘shuni bosib keladir. Shu kecha bilan erta kurashimizning soʻng 
daqiqalaridir. (Mir Vafoning kelganini ko‘rmay.) Bu odamlar qayoqqa ket-
dilar. Kurashning soʻng daqiqalarini bila turub, haligacha kelmaylar. 
Hakimbiy qanday kurashni nazarda tutyapti?
M i r V a f o. Keldik, bek!
H a k i m b i y. Nima gap?
M i r V a f o. Kurashning soʻng daqiqasini bilg‘animiz uchun hamma-
miz yugura, chopa ishlamoqdamiz.
H a k i m b i y. Erta Nodir shoh qo‘shunining kelish xabarini olarsiz.
M i r V a f o. Bilamiz!
H a k i m b i y. Nimalar qildingiz?
M i r V a f o. Odamlarimni har tomong‘a yerlashturdim. 
Hakimbiy devorg‘a osilgan miltiq bilan o‘ynab tinglaydir.
Shu kecha Buxoroda chibin uchsa, menga xabari keladir. Ko‘rulg‘usi 
kishilarni ham ko‘rdim. Juborg‘a borib Xo‘ja Kalon bilan ko‘rishdim. Bu-
tun fi kringizga qo‘shuldilar. O‘zlari ham Qozi Nizom bilan sizga keladirlar. 
Xon tomonida ikki-uch mullalardan boshqa kishi qolmadi. Qozi Nizom 
bizga qo‘shulg‘ach, unlarning-da bir chaqaliq bahosi qolmas.
H a k i m b i y. Arkda nimalar bor?
M i r V a f o. Ark o‘zining o‘yun-kulgusiga berilg‘an, ichib yotg‘an edi. Bi-
roq Rahim to‘qsobani Chorjo‘yg‘a yuborishingiz xonning mazasini qochirg‘an. 
Rahim to‘qsobani yo‘lda yo‘q etmak uchun, Forobg‘acha kishilar yubordi-
lar. Bu ishning bitganini xabar olgach, bizga ham hujum qilib, sizni tutub qa-
mag‘andan soʻng, o‘zlari Nodir shohg‘a qarshu chiqib, urushar ekanlar.