Abuzalova M

Barqaror 
bo„lmagan zidlanish
da fonemaning belgisi kuchsizlanadi. Masalan, [b] 
fonemasi so„z boshida jarangsizlashmaydi va bu pozitsiyada uning [p] 
fonemasiga zidligi saqlanadi. Va bu 
kuchli pozitsiya
dir
. 
Ba‟zi hollarda 
esa jarangli undoshlar so„z oxirida jarangsizlashadi: 
луг (лук ), город 
(горот), kitob (kitop), aktiv (aktif). 
Bunday neytrallanish, so„nishga olib 

---

79 
keluvchi pozitsiya 
kuchsiz pozitsiya
dir. Bunday pozitsiyadagi ziddiyat 
barqaror ziddiyat deyiladi. Fonema va tovush munosabati invariant - 
variant dialektikasini o„zida aks ettiradi. Nutqiy variantlanishlarda 
fonemalar turli – tuman tovush sifatida yuzaga chiqadi va ularni shartli 
ravishda, masalan, (b1), (b2), (b3), (b4), (b5),….. (bn) tarzida belgilash 
mumkin. Nutqda voqelangan barcha (b) larni bitta [b] fonemasiga 
birlashtirishda ularning umumiy xossalari “yig„ildi”. Bunday umumiy 
xossalardan biri ularning akustik va artikulyatsion o„xshashliklaridir. 
Turli talaffuz sharoitlarida bu umumiy belgilar o„zgarishga uchrashi 
mumkin. Lekin bu o„zgarishlar miqdor o„zgarishlari darajasida bo„lib, 
sifat o„zgarishi bosqichiga yetmaydi. Masalan, [u] fonemasi “yuqori” va 
“lablangan”lik mohiyatiga ega. Shu boisdan nutqda [u] voqelanganda, 
qanchalik o„zgarishga uchramasin, baribir, tovush bu fonemaning 
varianti hisoblanishi uchun mazkur “yuqori tor”, “lablangan”lik mohiyati 
chegarasidan chiqmasligi kerak. Masalan, 
qurbaqa va kunbotar 
so„zlarida 2 ta “