Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
uchun  quduqlar  bir
 
qancha  ish  rejimida  tadqiq 
qilinadi,  buning  uchun  quduq  tubining  bosimi  bilan  uning  debiti 

---

 
192 
orasvdagi munosabat aniqlanadi. Bularning indikator diagrammasi deb 
ataladi (18-Rasm). Bu fazali suyuqlik filtratsiyasi holatida bu chiziqlar 
aksariyat to’g’ri chiziqdan iboratdir, lekin quduqlarda bu chiziqlarning 
ma’lum  joyidan  egrilanishi  kuzatiladi.  Bunga    sabab  asosan  g’sha 
vaqtdan  boshlab  quduq  atrofidagi  suyuqlik  harakati  laminar  holatidan 
turbulent  holatga  g’tganligidir.  Ba’zan  indikator  egri  chizig’ining
 
xususiyatini,  ya’ni  egrilanish  holatini,  agar  u  debit  chizishga  qarab 
yg’nalgan  (bukilgan)  bg’lsa,  tadqiq  natija-lari  notg’g’ri  g’tkazilgan 
degan  xulosaga    kelinar  edi.  Lekin  qatlam  xar  xil  g’tkazuvchanlikka 
ega bg’lgan bir nechta qatlamcha-lardan tashkil topgan bg’lsa, ma’lum 
bosim  farqida  faqat  eng  yuqori  kg’rsatkichga  ega  bg’lgan  qatlamcha 
ishlagan  va  bosim  farqi  oshgan  sari  keyinchalik  qolgan  qatlamchalar 
ishga tushishi mumkinligi amalda isbot qilingan. 
        SHuni  qayd  etmoq  lozimki,  indikator  chiziqlarining      egrilangan 
joydaridan  holat  filtratsion  xususiyatlarining  g’zgarishidan  dalolatdir. 
Leknn  bu  g’zgarishlarni  hisobga  olish  juda  murakkab  jarayondir. 
SHuning uchun amalda bosimlar farqi kg’rsatkichiga tg’g’ri keladigan 
debitni olib mahsuldorlik koeffitsienti chiqarilaveradi. 
Ba’zan  mahsuldorlik  koeffitsientini  debitlarning  bosimga 
qarab  kelgusida  sodir  bg’lishi  mumkin  bg’lgan  g’zgarishlarni 
chamalashda  ham  ishlatish  mumkin.  Kon  geologiyasi  tajribasida 
solishtirma mahsuldorlik koeffitsienti degan tushuncha mavjud. Bunda 
har  bir  qalinlikka  tg’g’ri  keladigan  mahsuldorlik  tushuniladi.  Bu 
kg’rsatkich  asosan  xar  xil  qalinlikka  ega  bg’lgan  qatlamlarning 
xususiyatlarini solishti-rishda ishlatiladi. 
 

---

 
193 
 
 
      18-rasm.  Oluvchi  (a)  va  haydovchi  quduqlar  (b)  indikator 
diagrammalari. 
 
q
n
-neft oluvchi quduqlar, w-quduqlarning qabul qiluvchanligi,

p-bosim. 
 
Gaz  quduqlaridagi  debit  barqaror  harakat  holatida  qatlam  va 
quduq  tubi  bosimlari  ko’rsatkichlari  kvadratlari  farqiga  bevosita 
bog’liqdir: 
 
q
g
= {2P Kh T
st
 / [R
at
 

t 
Z I
n
 (R
k
/ch
k
) Tp ]}* (R
2
k
-R
2
k.t 
), 
 
bu erda:  q
g
-quduqning debiti; 
       K-qatlamning o’tkazuvchanligi; 
       h-qatlamning samarali qalinligi; 
       T
st
-293 K-haroratning standart kg’rsatkichi; 
       T= 273+t
k
-qatlam harorati; 
       K-Kelvin harorat darajasi; 
       R
at
=0,1 MPa; 
      

t
=gazning qatlam sharoitidagi qovushqoqligi; 
Z=gazning siqiluvchanlik koeffitsienti (o’ta siqiluv-chanlik). 

---

 
194 
Neft  quduqlaridagi  kabi,  bunda  proportsionallik  koeffitsienti 
mahruldorlik  koeffitsientini  ifoda  etmaydi,  chunki  gaz  quduqlari 
atrofida  nomuntazam  filtratsiya  holati  mavjud.  SHuning  uchun  gaz 
debiti  bunda  depressiyaga  proportsional  emas,  balki  bosimning 
qandaydir  nomuntazam  funktsiyasiga  proportsionaldir.  Bunday 
holatda  proportsional-lik  koeffitsientini  q
G
-(
R
2
k
-R
2
k