Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

Izobar  xaritasi. 
Mahsuldor  qatlam  bosimini  undagi  uyumni 
qazib chiqarish jarayoni izobar xaritalari orqali nazorat qilinadi. Izobar 
xaritasi  deb  uyumdagi  barcha  quduqlardagi  bir  vaqtda  g’lchangan 
bosimlar  kg’rsatkichining  teng  chiziqlar  bilan  birlashtiruvchi  qatlam 
xaritasiga  aytiladi.  Bu  xarita  yordamida  qatlamning  barcha 
maydonlardagi  holat-bosim  depressiyasi  chuqurliklari,  bosimning 
ortiqcha  tg’planib  qolgan  joylari  tg’g’risida  yorqin  ma’lumot  olish 
mumkin  va  shunga  qarab  qatlam  sharoitdagi  serharakat  va  kam 
harakat, demak, mahsuldor va notekis hamda kam mahsuldor maydon 
joylarini aniq bilish mumkin. 
Ma’lum  qazib  chiqarilayotgan  uyum  bg’yicha  izobar  xaritasi 
muayyan  vaqt  orasida  tuziladi.  Bunday  xarita  tuzishda  keltirilgan 
bosim
 
kg’rsatkichidan  foydalanish  darkor.  Ba’zi  maxsus  tadqiqotlar 

---

 
189 
uchungina  bosimning  asl  kg’rsatkichi  bg’yicha  xarita  tuziladi.  Izobar 
xaritasi uyum uchun asosan kvartal oxiriga tuziladi, lekin bosimlarning 
ma’lum  darajada  barqarorligi  holatidagi  yarim  yilda  bir  tuzilsa  ham 
bg’ladi.  Umuman  qazib  chiqarish  jarayonining  barcha  davrlari  va 
qatlam  sharoitining  murakkabliklarida  izobar  xaritasi  muntazam 
ravishda har yarim yilida tuzilishi maqsadga muvofiqdir. 
Izobar  xaritasi  ma’lum  muddatga  tuziladi.  Lekin  hamma 
quduqlardagi bosim g’lchash jarayoni bir vaqtda bajarilishi haqiqatdan 
yiroq, lekin quduqdagi bosim kg’rsatgichlari xarita tuziladigan vaqtga 
yaqin  bg’lishi  talab  qilinadi.  Agar  imkoniyatni  yaratib  bg’lmasa, 
bosimning  kg’rsatkichiga  ma’lum  tuzatish  kiritish  lozim.  Bunday 
tuzatishni  avvalgi  o’lchamdagi
 
bosimlar  kg’rsatkichining  pasayishi 
holatiga qarab ijro etish mumkin. Xarita yuzasida quduqlar bg’lmagan 
chekka  joylardagi  bosim  kg’rsatkichini  nazariy  jihatdan  asoslash 
maqsadga  muvofiqdir.  Izobarlar  orasidagi  oraliq  bosim  kg’rsatkichla-
rini  kg’lamiga  qarab  belgilanadi,  agar  izobar  g’tkazadigan  joylardagi 
ma’lumotlar aniq faktlarga tayanmagan bg’lsa, unday joylardan izobar 
chizig’ini uzuq chiziqlar orqali g’tkazish maqsadga muvofiqdir. 
Izobar  xaritasi  qatlam  bg’yicha  (yoki  uning  ma’lum  bir  qismi 
bg’yicha)  aniqlanadigan  g’rtacha  dinamik  bosim  kg’rsatkichini 
aniqlash uchun asos bg’lib xizmat qiladi. Qatlamning g’rtacha dinamik 
bosimi  uning  maydoni  yoki  hajmi  bg’yicha  g’rtacha  kg’rsatkich 
tariqasida ifoda qilinadi va aniqlanadi. 
 
R
q
 = R
1
f
1
+R
2
f
2
+....R
n
f
n
 /f
1
+f
2
... = 


n
i
1
P
1
f
1
/ F,    bu erda 
       R
q
-qatlam bg’yicha g’rtacha dinamik bosim; 
       R
1
R
2
-t
1
, t
2
-maydonlardagi g’rtacha bosim; 
       F- uyumniig umumiy maydoni; 
       n-maydonchalar soni. 
        
Neft-gaz  uyumini  g’rganishda  izobar  xaritasining  ahamiyati 
kattadir.  Uning  yordamida  uyumni  uning  tashqarisi  bilan  aloqasi  va 
qatlamning  filtratsion  xususiyatini  baholash  mumkin.  Undan  tashqari 
uyumning  g’zida  mavjud  bg’lgan  har  xil  zonalarning  g’ziga  xos 
tavsilotini  shu  xaritaga  qarab  baholash  mumkin.  Ma’lum  muddat 

---

 
190 
g’tkazib  tuzilgan  bir  necha  xaritalarni  bir-biriga  solishtirish  iatijasida 
uyumni  qazib  chiqarish  jarayonini  tahlil  qilish  va  qg’llanilgan 
texnologiyaning  samarasini  kuzatish  mumkin.  Izobar  xaritasi 
yordamida  uyum  chegarasining  harakati  va  surilish  tezliklarini 
chamalash mumkin.