Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
6 - bob. NEFT-GAZ KONLARINI ISHLATISHNING 
GEOLOGIK ASOSLARI 
 
6.1. Loyihalash uchun geologik ma’lumotlar 
 
Konni ishlash tartibi 
 
Har  bir  kon  maxsus  ilmiy-tekshirish  tashkilotlari  tomonidan 
tuzilgan  loyiha  asosida  ishga  tushiriladi.  Bu  loyiha  xalq  xg’jaligining 

---

 
119 
rivojlanishi  bilan  muqobil  bg’lgan  holda  iqtisodiy  taraqqiyot 
talablariga javob berishi lozim. 
Konni  ishlash  tartibi  deb  neft,  gaz,  kondensat  va  ular  bilan 
birga  chiqadigan  mahsulotlarni  qazib  chiqarishda  bajariladigan 
texnologik  va  texnik  jarayonlar        majmuasiga  va  bu  jarayonni 
boshqarishga aytiladi. 
Qazib  chiqarilishi  lozim  bg’lgan  qatlamlarning  soniga, 
qalinligiga,  turlariga  hamda  joylashgan  chuqurligiga,  gidrodinamik 
xususiyatlariga  qarab  geologik  kesma  miqyosida  bir  va  bir  nechta 
qazib chiqarish ob’ekti ajratiladi, qazish tartibi shuni taqazo etadi. 
Konda  ikki  va  undan  ortiq  ob’ekt  mg’ljallanadigan  bg’lsa 
ularni  qazib  chiqarishning  oqilona  turi  tuzilgan  holda,  konni  qazib 
chiqarishning butunligicha oqil turini tanlash maqsadga muvofiqdir. 
Qazib  chiqarishning  oqilona  nusxasi  deb,  xalq  xg’jaligi 
rejalariga  javob  beradigan,  hamda  eng  kam  xarajat talab  qilgan  holda 
er  bag’ridan  eng  ko’p  mahsulot  chiqarilish  tartibiga  aytiladi.  Albatta 
bunda tabiat va er bag’ri boyliklarini muhofazasi, tumaning sanoat va 
iqtisodiy xususiyatlari, qatlamning tabiiy imkoniyatlari va lozim bg’lsa 
sun’iy ta’sir etish usullarini qg’llash inobatga olinishi darkor. 
SHuni  alohida  qayd  etish  lozimki,  qirqinchi  yillarning 
g’rtalaridan  boshlab,  ba’zi  neft  konlarida  qatlamga  suv  haydash 
texnologiyasi ishlab chiqildi va amalga oshirildi. Bular g’sha vaqtlarda 
Boshqirdiston  va  Tatariston  neft  konlari:  Tg’ymaza,  Romashkino, 
SHkapovo, Bovli va boshqalarda boshlandi (g’sha vaqtlarda Farg’ona 
vodiysidagi  Xg’jaobod  neft  konining  VIII  gorizontida  ham  suv 
haydash  qg’llangan  edi),  keyinchalik  boshqa  neft  g’lkalarida  ham 
qg’llanish  kengaya  boshladi.  SHuni  e’tiborga  olish  lozimki,  suv 
haydash  usuli  bilan  neft  olinganda  qazilgan  umumiy  quduqlar  soni 
oddiy  usuldagiga  nisbatan  anchagina  kam  bg’lib,  olinadigan  natija 
miqdori  ancha  ortiqligi  ma’lum  bg’lgan  edi.  Bu  usul  ayniqsa 
qovushqoqligi  kam  neftlarda  yaxshi  natija  beradi.  Lekin  kollektorlik 
xossalari  notekis  bg’lgan  va  nefti  ham  quyuq  bg’lgan  hollarda  ham 
qo’llangan  usuldan  olingan  natija  oddiy  usuldagidan  ikki  marta  ortiq 
bg’ladi. 
Keyingi 
vaqtlarda  dunyodagi  neft  qazib 
chiqaruvchi 
mamlakatlarda  neft  chiqarishda  suv  bostirishdan  tashqari  umuman 
yangi usullarni qg’llash ustida kg’plab ishlar olib borishmoqda. Bunda 

---

 
120 
asosan  neftni  qatlam  kovaklaridan  yuvib  chiqarish  jarayoniga  mos 
keladigan  yangi  fizik-kimyoviy  xossalarga  ega  bg’lgan  suyuqliklar 
qg’llashga harakat qilinmoqda. Ular aksariyat qimmatga tushadi, lekin 
qatlamda  qolib  ketadigan  neftning  miqdori  anchagina  kamayishi 
e’tiborga loyikdir. 
       Gaz  konlarini  qazib  chiqarishda  esa  hozirgacha  qatlamning 
g’zidagi tabiiy quvvatdan foydalanish asosiy maqsad bg’lib qolmokda. 
Lekin gazkondensat konlarini qazib chiqarish ishlariga alohida e’tibor 
berish  taqozo  qilinadi,  chunki  qatlam  bosimi  gazning  suyuqlikka 
aylanish  nuqtasiga  tenglashgan  holatda  retrograd  hodisasi  tufayli 
kondensat  ajralishi  va  u  qatlamdagi  quruq  qumlarga  singib  ketishi 
sodir  bg’lishi  mumkin.  Bunday  holat  kg’plab  juda  qimmatbaho 
mahsulot bg’lgan kondensatning  yg’qolishiga sabab bg’lishi mumkin. 
SHuning  uchun  buning  oldini  olish  hollarini  iqtisodiy  jihatdan 
asoslangan  texnologiyagina  hal  qiladi  va  hamma  e’tibor  shunga 
qaratilishini taqozo etadi. 
Uglevodorod  konlarini  qazib  chiqarish  tartibi  asoslarini 
tanlashda texnologik holatni geologik nuqtai-nazardan asoslash kerak. 
Buning uchun: