Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

Uyumlar tabiiy rejnmini g’rganish. H
ozirgi vaqtda aksariyat 
neft  konlari  sun’iy  ravishda  qatlamga  suv  haydash  usuli  bilan  qazib 
chiqarilayapti.  Bu  usul  shu  kunda  eng  progressiv  usul
 
bg’lib, 
qatlamdan  neft  chiqarishlik  imkoniyatini  ma’lum  bir  miqdorga 
oshirish imkonini beradi. Undan tashqari bu usulni qg’llash natijasida 
er  ostida  ma’lum  darajada  tg’ldirilmagan  bg’shliq  hosil  bg’lishi  va 
uning  natijasida  sodir  bg’lishi  mumkin  bg’lgan  erning  chg’kishi 
hollarini oldini olish mumkin. 
SHuning  uchun  ham  neft  uyumlarining  rejimini  bilish  va 
shunga  qarab  ularning  qazib  chiqarish  loyihalarini  tuzish  maqsadga 
muvofiqdir. 
Aktiv  suv  bosimi  rejimida  unga  kg’shimcha  ravishda  suv 
haydalmaydi,  odatda,  lekin  boshqa  holatlarda  suv  haydashni 
rejalashtirish  yaxshi  natijalarni  berganligining  guvohimiz,  bunga 
Volga-G’rol g’lkasida va boshqa erlarda ishlatilgan va ishlatilayotgan 
kg’plab neft konlari misol bg’la oladi.  
SHuni qayd etish lozimki, uyumning qaysi rejimga mansubligi 
aksariyat  uning  qaysi  havzadaligiga  bog’liq.    Ba’zi  katta  hajmdagi 
gidrodinamik  havzalarning  rejimi  yaxshi  g’rganilgan  va  undagi 
uyumning  holatini  umuman  tasavvur  qilish  mumkin.  Lekin  kichikroq 
konlarning  holati,  ular  bag’ridagi  kollektorlar  xususiyatlari  va  undagi  
neftning  fizik  xossalariga  bog’liqligini  inobatga  olsak,    qg’shimcha 
ma’lumotlar  faqat  g’sha  konlarni  razvedka  qilish  natijasidagina 
ma’lum bg’lishi aniq bg’ladi. 
SHuning  uchun  ham  aksariyat  bunday  havzalarda  maxsus 
qazilgan  pezometrik  quduqlar  mavjud  bg’lib,  ular  havza  rejimini 
g’rganishda  va  ularning  xususiyatlarini  alohida  konlarga  bog’lashda 
katta ahamiyat kasb etadilar. 
Bunday  holatlarda  uyumdan  tashqarida  mavjud  bg’lgan 
razvedka  quduqlarining  tadqiqot  natijalarini  ham  tg’liq  g’rganish  va 
ulardan  umumiy  maqsad  yg’lida  foydalanish  maqsadga  muvofiqdir. 
SHuning  uchun  ham  yangi  uyumni  o’rganish  maqsadida  qilinayotgan 
tadqiqotlar  uning  g’lcham-larini  aniqlash,  uning  kollektorlari  va 
ichidagi  suyuqliklarning  xossalaridan  tashqari,  uning  havzaning  qaysi 
qismida  joylashganligi,  ta’minot  oblastidan  uzoq-yaqinligi,  orada 

---

 
118 
qandaydir  tg’siqlarning  bor-yg’qligi,  uyumning  chegara  tashqarisi 
bilan bog’liqlik darajasini bilishga qaratilgan bg’lishi lozim. 
Undan  tashqari,  konni  yaxshi  g’rganish  unda  qazilgan 
dastlabki  quduqlarni  tajribali  ishlatilgan  va  shu  ma’lumotlarni  puxta 
g’rganishdan  boshlanadi.  Bunday  holatlarda  bosimning  biroz 
g’zgarishi, agar uyum  g’z chegarasidan tashqari bilan  yaxshi aloqada 
bg’lsa,  tashqarida  joylashgan  quduqlarda  namoyon  bg’ladi  yoki 
aksincha,  bu  g’zgarish  g’rtacha  aloqa  yomon  bg’lsa,  yoki  bg’lmasa, 
g’sha  tashqaridagi  quduqlarda  sezilmaydi.  Bunday  holatlar  qg’shni 
konlar  g’rtasida  ham  kuzatilishi  va  natijalaridan  unumli  foydalanish 
mumkin. 
Gaz  konlarini  ishlatish  jarayonida  aksariyat  qatlamga  suv 
haydash  usuli  qg’llanilmaydi.  SHuning  uchun  ularni  tadqiq  qilish 
tajriba  ishlatishi  natijalari  bilan  bog’lanib  ketadi.  Elastik  suv  siquvi 
sharoitida  gaz-suv  chegarasining  holati  barcha  sharoitlarni  belgilaydi. 
Gaz  rejimi  bosimining  kamayishiga  tg’g’ri  keladigan  gaz  miqdori 
kg’rsatkichi asosiy omil bg’lib, u konni qazib chiqarishning dastlabki 
davridan to oxirigacha g’zgarmas bg’lib qoladi va shunga qarab undan 
olinadigan  gaz  miqdorini  boshqarish  mumkin.  Bunday  sharoitda  gaz-
suv  chizig’i  g’zgarmas  holatda  qolishi  kuzatiladi.  Agar  ma’lum 
miqdorda u chizikdan tashqaridagi quduqlarda bosim g’zgarsa, demak 
uyumdan  olinayotgan  mahsulot  tufayli  bosimning  kamayishi  ta’sir 
etgan  buladi,  demak  bunda  gaz  rejimining  elastik  suv  siquvi  rejimi 
bilan aralash rejim mavjudligi namoyon bo’ladi.