Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
1) kg’p qatlamli konlarda ishlatish ob’ektlarini 
ajratish;  2)  qatlamni  tabiiy  rejimda  qazib  chiqarish  yoki
 
unga  sun’iy 
ta’sir etish usullari qg’llanishi lozimligini aniqlash; 3) agar unga sun’iy 
usul 
qg’llanadigan  bg’lsa,  qg’llaniladigan  usulning  oqilona 
namunasining  tuzilishini,  oluvchi  va  haydovchi  quduqlarning 
joylashish  g’rinlariii  belgilash;  4)  quduqlar  zichligini  belgilash;  5) 
ishlatish  ob’ektidagi  bosim  gradientini  belgilash;  6)  qazib  chiqarish 
jarayonini  boshqarish  va  nazorat  qilish  tadbirlarining  yig’indisini 
ma’qullash taqozo etiladi. 
YUqorida  keltirilgan  moddalar  bg’yicha  ishlatish  ob’ektining 
geologik  holatini  aks  ettiruvchi  hukmlar  qabul  qilnishi  lozim.  Bunda 
bir  modda  bg’yicha  qabul  qilingan  holat  boshqasiga  aynan  tg’g’ri 
kelmasligi  mumkin,  shuning  uchun  unday  hollarda  bir-biriga  yaqin 
bg’lgan  bir  nechta  kg’rinishlardagi  holatni  tavsiya  etiladi.  Xuddi  shu 
maqsad  uchun  ham  mutaxassislar  gidrodinamik  hisoblarni  bir  necha
 
kg’rinishda  ifoda  etadilar  va  shular  orasidan  oqilona  natija 
kg’rsatuvchisi  joriyga  qabul  qilinadi.  Albatta  bunda  yillik  texnologik 
va  iqtisodiy  kg’rsatkich-lar  bizga  oqil  nusxani  tanlashda  omil 
vazifasini g’tashi darkor. 

---

 
121 
Bunday  vazifalarni  bajarishda  mamlakatimiz  konlarini  qazib 
chiqarish  tajribasini  umumlashtirgan  bir  qator  olimlarimizning 
tajribasi  shuni
 
kg’rsatadiki,  qazib  chiqarishning  texnik-iqtisodiy 
kg’rsatkichlariga asosiy ta’sir qiluvchi omillar ob’ektlarning geologik 
xususiyatlari  ekanligi  aniq.  SHu  bilan  birga  qazib  chiqarish  tartibini 
belgilashda  qg’lga  kiritilgan  yutuqlar  ba’zan  geologik  holatlarda 
mavjud  bg’lgan  kamchiliklarni  ham  tekislash  imkonini  berishi 
mumkin. 
         Ishlatish  ob’ektlari  va  qazib  chiqarishning  oqilona  namunalarini 
tuzish  loyihalash  iisharigacha  tuzilgan  xar  bir  uyumning  geologik 
nusxasiga  asoslanadi.  Geologik  nusxa  esa  bu  sohada  uyum  uchun 
tuzilgan butun xarita va chizmalar, har xil kg’rsatkichlarni hamda ular 
orasidagi 
munosabatlarni 
bildiruvchi 
jadval 
va 
chizmalar, 
kg’rsatkichlardan  tashkil  topgan  bg’ladi.  Bular  bilan  birga  uyumning 
xususiyatlarini kg’rsatuvchi ta’rif ham mavjud bg’lishi kerak. 
        CHizma  ma’lumotlar  orasida  konning  litologik  -  stratigrafik 
kesmasi,  taqqoslashning  mufassal  sxemasi,  ishlatish  ob’ektining 
tektonik holatini kg’rsatuvchi struktura xaritasi uyumlarning chegarasi 
tushirilgan  kollektor  yuzasining  xaritasi,  neft-gazlar  yotishini 
ifodalovchi  ishlatish  ob’ekti  kesmasi,  kollektorining  taqsimlanish 
xaritasi  umumiy  qalinlik  xaritasi,  samarali  qalinlik  xarita  va  neft 
hamda  gaz  bilan  shimilgan  qalinlik  xarita  bg’lishi  shartdir.  Undan 
tanshqari  suv  neft  va  gaz-suv  chegaralarini  kg’rsatuvchi  chizmalar, 
kollektorning  tarqalish  xaritasi,  harorat  xaritasi,  g’tkazuvchanlik 
xaritasi va shu kabilar ham bg’lishi lozim. 
G’ovaklik, 
g’tkazuvchanlik, 
neft-gazga 
tg’yinganlik 
kg’rsatkichlari, 
umumiy 
neft-gazga 
shimilganlik 
qalinliklar, 
qatlamdagi neft, gaz, kondensat va suvlarning xossalari raqam, hamda 
jadval  kg’rinishida  keltiriladi.  Bularning  hammasi  qancha  tadqiqot, 
nechta  namuna  asosida  tuzilganligi  albatta  kg’rsatilishi  shart,  undan 
tashqari  quduqlarning  tadqiq  soni  ham  shunga  kiradi.  Qatlamlarning 
notekisligi  har  xil  ierarxik  darajada:  ob’ektning  hamma  qismi  va 
umumiy  kg’rsatkichlari  g’rganilayotgan  mezo,  makro  va  meta 
darajalarda baholanadi. 
Raqamli kg’rsatkichlarga qatlam g’tkazuvchanligining statistik 
qatorlari,  qatlamning  meta  va  makro  xilma-xilligi,  (kollektorlar 
bg’yicha  xilma-xillik,  qumlilik  koeffitsienti  va  sh.k.)  termobarik 

---

 
122 
sharoitlar,  qatlamdan  siqib  chiqarish  sharoitining  gidrodinamik 
natijalari va shu kabilar kiradi. 
SHular  qatori  eng  muhim
 
raqamli  kg’rsatkichlarga  qatlamdan 
neft-gaz,  kondensat  zahiralari  neftli  maydon  g’lchami  (kengligi, 
uzunligi,  balandligi)  g’rta  darajada  g’lchanuvchi  sof  neftli,  neft-suvli, 
gaz-neftli, neft-gazli, gaz-suvli zonalar kg’rsatiladi. 
Undan  tashqari  neft-gazlar  fizik  xossalarining  bosim  va 
haroratga 
bog’liqligini  kg’rsatuvchi  chizmalar,  ularni  siqib 
chiqarishligining  g’tkazuvchanlikka  munosabati  kabi  kg’rsatkich-lar 
keltiriladi. 
Geologik  namunaning  ta’rifini  yozishda  esa,  geologik 
rejimlarning  ta’rifi  va  uyumning  geologo-fizik  tavsilotlari,  qazib 
chiqarish  tartibini  kg’rsatish  uchun  qabul  qilingan  texnologik 
kg’rsatkich va ulardan qutilishi mumkin
 
bg’lgan natijalar keltiriladi.