Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
 
 
 
7-bob. NEFT UYUMLARINI CHIQARISHDAGI YANGI 
USULLAR VA ULARNI QG’LLASHNING GEOLOGIK 
SHAROITLARI 
 
Hozirgi kunda qatlamga suv haydashdan tubdan farq qiladigan 
va qatlamdan neft olishni oshirishga qaratilgan usullarni yangi usullar 
deyish  odat  bo’lgan.  AQSH  da  bu  usullarning  hammasini  uchlamchi 
usullar  deb  ataladi.  Bu  usullar  suv  haydash  usuli  etarlicha  samara 
bermagan  va  qatlamda  uning  tuzilishi  murakkabligi    yoki  undagi 
suyuqliklarning  nomaqbul  xossalari  tufayli  kg’plab  neft  qolib 
ketayotgan  hollarda  qg’llanadi  va  bu  usullarning  qg’llanishi  er 
bag’rida  abadiy  qolib  ketishga  mahkum  bg’lgan  neftning  bir  qismini 
olishga,  shuning  bilan  qatlamning  neft  beruvchanlik  qobiliyatini  bir 
pog’onaga kg’tarishga qaratilgandir. 

---

 
127 
90-yillarda  AQSHda  olinayotgan  neftning  10  %  ga  yaqini 
ya’ni,  taxminan  40  mln  t.ga  yaqin  neft  ushbu  usullar  yordamida 
amalga  oshirilganligi  ma’lum.  Bu  kg’rsatkich  anchagina  yuqoriligi 
ahamiyatga molikdir. 
Qatlamdan olinadigan neftni oshirishga qaratilgan bu usullarni 
shartli  ravishda  quyidagicha  turkumlarga  bg’lish  mumkin:  1)  fizik-
kimyoviy  usullar  neftni  siqib  chiqarish  har  xil  kimyoviy  reagentlar 
eritmalari  (polimerlar,  sirtaktiv  moddalar,  kislotalar,  ishqorlar), 
mitsillyar  eritmalar  va  sh.k.;  2)  issiqlik-fizika  usullari  -  qatlamga  har 
xil  issiqlik  beruvchi  moddalar  haydash  (issiq  suv,  bug’  va  sh,k.);  3) 
issiqlik  kimyo  usullari  -  qatlam  ichida  neftni  yonishini  ta’minlovchi 
usullar  (jumladan  oksidlar  va  ishqorlar  ishtrokida);  4)  neft  bilan 
aralashishi  mumkin  bg’lgan  eritmalar  va  yuqori  bosim  ostidagi 
uglevodorodlar bilan neftni siqib chiqarish usuli. 
YUqorida  keltirilgan  usullar  har  xil  g’ziga  xos  sharoitlarda 
qg’llanishi  va  g’sha  sharoitlarga  qarab  natija  berishi  mumkin.  Undan 
tashqari  keltirilgan  usullar  aksariyat  tajribaxonalarda  qilingan 
tadqiqotlarga  asoslangan  bg’lib,  bunda  olingan  natijalar  tabiiy 
sharoitdagidan ancha yuqori bg’lishi mumkin. Undan tashqari ularning 
ma’lum  sharoitlarda  qg’llanish  har  xil  kg’rinishlarda  hali  tg’laligicha 
tadqiq  etilmaganligi  va  ba’zi  reagentlarning  qimmatligi  tufayli  bular 
hamma  tomondan  puxta  g’rganishni  va  hozircha  ular  tavsiya  sifatida 
qabul qilinishi maqsadga muvofiqdir. 
Kimyoviy  reagentlardan foydalangan  holda suv haydash- bir 
guruh usullar mahsuldor qatlamga kimyoviy reagentlarning 0,02-0,2 % 
mikdorida  haydaladi.  Bunda  g’ovaklik  hajmining  10-30  %  qadar 
haydalib,  qolgan  qismi  suv  bilan  suriladi.  Bunda  ma’lum  hajmdagi 
eritmali  suyuqlik  qatlamning  bir
 
qismdan  ikkinchi  qismga  surilib 
boradi,  chunki  uning  orqasidan  oddiy  suv  bilan  siqib  boriladi.  Bu 
usullarni mavjud quduqlar majmuasi bilan amalga oshirish mumkin. 
SHunday  eritmalar  yordamida  qatlamdagi,  ancha  quyuq 
bg’lgan  neftlarga  (50-60  MPa*s  )  ta’sir  g’tkazish  mumkin.  Bunday 
usulni  qatlamni  qazib  chiqarishning  dastlabki    davrla-rida    qg’llansa 
oddiy  suv  haydash  usuliga  nisbatan  neft  beruvchanlikni  3-10  %    ga 
orttirish mumkin. Quyida uning alohida turlarini kg’ramiz. 
 
 

---

 
128