Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
5.3.2. Neft-gaz konlari bag’ridagi harorat 
 
Er ostidagi ma’lum chuqurlikdagi neytral qatlamdan g’tilgach, 
er bag’riga tusha bergach, uning harorati ortib boradi. Qatlam ma’lum 
dastlabki  haroratga  egadir  va  uni  g’sha  joyga  mansub  qonuniyatga 
asoslanib topish mumkin. 
Qatlamning  dastlabki  harorati  aksariyat  uning  bag’ridagi 
uglevodorodlarning  fazali  holatini  belgilaydi,  qatlam  holatidagi 
suyuqlik va gazlarning qovushqoqligi haroratga bog’liqdir. 
Qatlamning termodinamik holati unga er yuzasidan yuborilishi 
mumkin  bg’lgan  agentlar  haroratiga  ham  bog’liq  bg’lib,  ba’zan  uni 

---

 
106 
anchaga  g’zgartirishi  mumkin.  Undan  tashqari  qatlam  burg’ulash 
jarayonida  quduq  atrofida  issiqlik  almashinish  jarayonlari  sodir 
bg’ladi va uning dastlabki holatiga kelishi uchun ancha muddat kerak 
bg’ladi.  
Qatlam  termodinamik  rejimining  g’zgarishi  uyumni  qazib 
chiqarish  sharoitlarini  g’zgarishiga  jiddiy  ta’sir  etishi  mumkin.  SHu 
bilan  birga  ikkilamchi  termik  anomaliyalarni  hosil  qilish  yg’li  bilan 
qatlamning  kg’p  jabhalarini  g’rganish  imkoni  tug’iladi:  qazib 
chiqarish  jarayonini  kuzatish,  quduq  va  qatlam  holatlarini  kuzatish 
shular  jumlasidandir.  SHu  nuqtai  nazardan  qatlamning  issiklik 
rejimini  g’rganish  konni  qazib  chiqarishga  tayyorlashda,  uning 
zahiralarini  asoslashda  va  qazib  chiqarish  jarayonini  olib  borishda 
katta ahamiyat kasb etadi. 
Qatlamning  tabiiy  geotermik  xususiyatini  aniqlash  uchun 
uning  haroratini  iloji  boricha  kg’proq  quduqdarda  uyumni  ishlatishga 
tushirishdan  oldin  g’lchovlar  qilinishi
 
lozim.  Har  bir  quduqda 
qilingach g’lchov bir-biridan farq qilinishi va dastlabki kg’rsatkichdan 
boshqacha  bg’lishini  inobatga  olib,  bunday  ishlarni  aksariyat  uzoq 
turib  qolgan  quduqlarda  yoki  kuzatuvchi  suv  quduqlarida  olib  borish 
kerak.  Albatta  burg’ulash  va  quduqni  tsementlash  vaqtida  sodir 
bg’lgan  harorat  g’zgarishlarini  inobatga  olib,  tuzatishlar  kiritilishi 
lozim. 
YUqoridan  pastga  qarab  g’zi  aniq  yozadigan  termometrlarda 
ma’lum  oralikda  harorat  g’lchovlari  olib  boriladi,  undan  tashqari 
quduqda  simobli  termometrlar  bilan  ham  g’lchov  olib  boriladi.  Ba’zi 
quduqlarda  mavjud  bg’lgan  zumflarda  uning  haroratini  g’lchash  va 
qatlamning darajasiga keltirish lozim. 
Harorat  tadqiqotlariga  qarab  quduqning  termogram-malari 
tuzib  chiqiladi.  Bunda  quduq  haroratining  yuqoridan  pastga  qarab 
g’zgarishi  ifoda  qilinadi.  Ularni  geoterma  deb  ataladi  va  uning 
kg’rsatkichlarini  kesmaning  litologik  xususiyatlari  bilan  bog’lansa, 
quduqning  geologo-geotermik  kesmasi  hosil  bg’ladi.  Geoterma 
chizig’ida  har  xil  issiqlik  g’tkazishga  qodir  bg’lgan  stratigrafik 
yig’indilarni  kg’rsatuvchi  belgilar  ham  qg’yilishi  maqsadga 
muvofikdir. SHu kg’rsatkichlarga asoslangan holda geotermik gradient 
kg’rsatkichini topishimiz mumkin: 
 

---

 
107 

G= [(t
2
-t
1
)] / (I
2
-I
1
) – 100, 
 
bu erda: t
1
, t
2
 – I
1
 va I
2
 chuqurlikdagi harorat kg’rsatkichi. 
Lozim  bg’lgan  hollarda  geotermik  g’rganishlarning  barcha 
usullari  bilan  olingan  natijalar  asosida  geotermik  kesmalar  va 
geotermik  xaritalar  tuzilishi  mumkin.  Ular  umumiy  maqsad  yg’lida 
qg’shimcha ma’lumotlar beruvchi omil sifatida xizmat qilishi mumkin.