|
Tabiiy gazlar komponentlarining standart sharoitdagi (0,1 MPa va 20
0
S haroratdagi) asosiy
xossalari
Xossalari
Belgi-
lar
SN
4
S
2
N
6
S
3
N
8
S
4
N
10
S
4
N
10
S
5
N
12
S
5
N
12
S
5
N
14
S
7
N
16
N
2
S0
2
H
2
S
Molekulyar
massasi
M
16,04
30,07
44 10
58,12
58,12
72,15
72,15
86,17
100,2 28,02 44,01 34,02
1 kg gazning
hajmi, m
22,4
1,40
0,74
0,508
0,385
0,385
0,310
0,310
0,262
0,223 0,799 0,509 0,658
Xavoga nisba-
tan zichligi
M
28,97
0,554
1,038
1,522
2,006
2,006
2,490
2,490
2,974
3,499 0,967 1,514 1,173
1m
3
gazning
massasi, kg
M
22,4
0,714
1,35
1,97
2,85
2
?
85
3,22
3,22
3,81
4,48
1,25 1,964 1,517
Kritik bosim MPa
22A
4,58
4,86
4,34
3,82
3,57
3,28
3,30
2,96
2,70
3,46
7,50
8,89
Kritik harorat,
MPa
T
kd
191
305
370
407
425
461
470
508
540
124,4 304,1 373,4
63
2-jadval.
Ba’zi konlar gazlarining komnonent tarkibi
Kon
SN
4
S
2
N
6
S
3
N
8
S
4
N
10
S
5
yuqorilari
Gaz (quruq
gaz)
97,2
1,3
0,9
0,47
0,13
Vuktil
(gazokondensat
koni)
71,8
8,7
3,9
2,8
12,8
Muxanovo
(yg’ldosh gaz)
32,1
20,2
23,6
10,6
13,5
Ideal gazlar uchun bu holat Mevdeleev-Klapeyron tenglamasi
bilan belgilanadi:
RV
P
= N R T,
bu erda: R - bosim, V
p
- ideal gazning hajmi, N - gazning kilomollari
soni, R - gazning universal barqarorligi, T- harorat.
Tabiiy gazlar ideal gazlar qonuniga bg’ysunmaydilar. SHuning
uchun yuqoridagi tenglama quyidagi kg’rinishda beriladi:
RV
P
=Z N R T,
bu erda: Z - g’ta siqiluvchanlik koeffitsientidir.
U bosim va haroratga bog’liq bg’lib, real gazlarning ideal
gazlar qonunidan cheklanishini kg’rsatadi.
G’ta siqiluvchanlik koeffitsienti Z bir xil sharoitdagi real gaz
hajmining ideal gaz hajmiga nisbatidir.
Z=V/V
p
Bu kg’rsatkich laboratoriya sharoitlarida aniqlanadi. Amalda
esa uni aniqlash uchun G.Braun chizmasidan foydalaniladi.
64
Bir komponetli gaz g’zgarmas haroratda har xil bosimlarda
uch xil
holatda bg’lishi mumkin. Kritik harorat vaqtida biz bosimni
har qancha oshirsak ham, gaz suyuqlikka aylanmaydi, demak bunday
holatda suyuqlik va gazning g’rtasida farq bg’lmaydi. Tabiiy gaz kg’p
komponentli sistema bg’lgani uchun unnng har bir komponentiga
kritik holatlarni topish imkoniyati ishni
juda murakkablashtiradi.
SHuning uchun Z koeffitsientini topish vaqtida g’rtacha kritik
kg’rsatkich aniqlanadi. Buni soxta kritik nuqta deb ataladi.
R
s.kr.
=
и
i
i
R
kri
X
i
,
bu erda: P
kr
va T
kr
i nchi komponentning;
T
s.kr
=
и
i
i
T
kri
X
i
, kritik bosimi va harorati (1- jadvalni qarang);
x
i
- 1 nchi komponentning aralashmadagi ulushi (I ning
bg’lagi bilan g’lchanadi).
Braun chizmasidan foydalanish uchun soxta kritik bosim yoki
haroratni tabiiy sharoitga keltirish kerak. Keltirilgan bosim yoki
haroratni tabiiy sharoitga keltirish kerak.
Keltirilgan bosim yoki haroratni tabiiy sharoitga keltirish
kerak. Keltirilgan bosim yoki harorat quyidagicha topiladi:
R
k
= R/R
s.kr.
T
k
= T/T
s.kr.
,
bu erda R va T Z aniqlanishi lozim bg’lgan bosim va harorat.
Agar gazning tarkibi aniq bg’lmasa soxta kritik bosim va
harorat grafik orqali topiladi. Bunda N
2
, N
2
S va SO
2
lar mavjud
bg’lsa, shunga qarab tuzatish kiritiladn. Agar ularning miqdori 15 %
dan ortiq bg’lsa, bu grafikdan foydalanish tavsiya etilmaydi.
G’ta
siqiluvchanlik
koeffitsientidan
qatlamdagi
gaz
zahiralarini hisoblashda va umuman qatlamdagi bosim va haroratning
g’zgarishini chamalashda va boshqa masalalarni hal qilishda
foydalaniladi.
65
Gazlar orasida suv bug’larining mavjudligi gazlar bilan
suvlarning
doimo
birgalikda
qatlam
muhitida
bg’lishligidir.
Gazlardagi suv bug’larining miqdori harorat, bosim va ularning
tarkibiga bog’liq. Tarkibida mavjud suv bug’larining g’sha gazlarda
bg’lishi mumkin bg’lgan eng kg’p bug’ mikdoriga nisbati gazning
nisbiy namlik deb ataladi. U birning bg’laklari yoki foiz kg’rinishida
ifodalanadi. Hajm yoki massa birligida mavjud bg’lgan suv
bug’larinnng miqdori absolyut namlikgacha borishi mumkin.
Gaz gidratlari - ma’lum bir sharoitlardagi bosim va haroratda
gazlar molekulalari hosil qilgan kristall panjarasi orasiga vodorod
tufayli suv molekulalari ham kirib qolganda hosil bg’ladigan va
ba’zan shunday uyumlar hosil qiladigan tg’planmadir. Bunday
hollarda suvning solishtirma hajmi 1,26 - 1,32 sm
3
/g ga etishi
mumkin, muzning solishtirma hajmi esa 1,09 sm
3
/g ga tengdir.
Demak, gidratning elementar bg’lagi gaz va suvdan iboratdir. Gidrat
holatida 1 hajmli suv 70-300 hajm gazni g’ziga bog’lashi mumkin.
Gidratning hosil bg’lish jarayoni gazning tarkibiga, suvning
holatiga hamda bosim va haroratga bog’liqdir. Gidratlarning hosil
bg’lish sharoit R-T munosabati bilan kg’rsatilgan. Kg’rsatilgan bosim
sharoitida haroratni oshirish yoki g’sha haroratda bosimni oshishi yoki
pasaytirish gidratning gaz va suvga ajralishiga olib keladi. Ba’zi
gazlar gidratining zichligi 0,8-1,8 g/sm
3
orasida g’zgaradi, tabiiy
gazlarniki esa 0,8-1,1 g/sm
3
atrofidadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
