Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

Gazogidrat  uyumlari 
-  ma’lum  bir  termodinamik  sharoitda 
qisman  yoki  butunlay  gidrat  holatida  bg’lgan  uyumlardir.  Gazogidrat 
uyumlari  hosil  bg’lishi  uchun  g’tkazmaydigan  qatlam  b¢lishi  shart, 
undan tashqari ular neft, gaz va suv bilan aloqada bg’lishi mumkin. 
Quduqlar kesimida gazogidrat uyumlari mavjudligini geofizik 
usullar  orqali  bilish  mumkin.  CHunonchi,  unday  qatlamlar 
quyidagicha  ta’riflanadi:  PS  kg’rsatkichi  kg’lami  oz,  mikrogradient 
zond  kg’rsatkichi  yg’q  yoki  juda  oz  bg’lishi  mumkin,  ikkilamchi  α  - 
aktivlik  kg’rsatkichi  yuqori  bg’lishi  mumkin,  quduq  devorida  gilli 
pg’stloq yg’q, aksariyat r
k  
kg’rsatkichi yuqori bg’ladi. 
Bunday qatlamlarni ishlatish uchun gidratlarni parchalaydigan 
katalizatorlar  ta’sir  etiladi,  bunda  aksariyat  haroratni  oshirish  yg’li  
bilan  ta’sir  etiladi.  SHuni  e’tirof  etish  kerakki,  bunday  qatlamlarni 
ishga  solishda  juda  katta  miqdorda  gaz  hosil  bo’lishini  va  anchagina 

---

 
66 
suv  ham  ajralishini  ko’zda  tutish  lozi  bo’ladi.  Qatlaning  bosimi  uzoq 
muddat davomida o’zgarmay qoladi va h.k.  
Bunday  kondensatni  etilmagan  kondensatdan  gazni  chiqarish 
natijasida olinadi. Bunda uning qaynash darajasi 40° - 200°S orasida, 
molekulyar  massasi  esa  90-160  g’rtasida,  zichligi  esa  standart 
sharoitida  0,6  -  0,82  g/sm
3
  g’rtasida  bg’ladi.  ¡z  tarkibida  kondensat 
miqdoriga qarab gazokondensat konlari kam kondensatga ega bg’lgan 
(150  sm
3
/m
3
  gacha),  g’rtacha  mikdordagi  kondensatga  ega  (150-300 
sm
3
/m
3
)  va  yuqori  miqdordagi  kondensatga  ega  (300-600  sm
3
/m
3
) 
hamda  eng  yuqori  kondensatga  ega(600  sm
3
/m
3
  dan  yuqori) 
turkumlarga 
bg’linadi.  Kondensatsiyaning  boshlanish  bosimi 
kondensat  konlarining  eng
 
muhim  kg’rsatkichidir.  Bu  kg’rsatkichni 
bilish va undan amalda foydalanishning mohiyati shundaki, agar qazib 
chiqarish  jarayonida  gazokondensat  konining  bosimi  kamayib  borsa 
va  u  kondensatsiya  boshlanishi  nuqtasiga  kelsa,  unda  qatlam 
sharoitida  kg’plab  kondensat  ajraladi  va  u  qatlamga  suyuqlik  sifatida 
shimilib  ketib,  shunda  qimmatli  xom-ashyoning  yg’qolishiga  sabab 
bg’ladi.  SHunga  yg’l  qg’ymaslik  uchun  gazokondensat  konlari  bilan 
ishlashning  dastlabki  davrida  uni  har  tomonlama  yaxshilab  tadqiq 
qilish  lozim  bg’ladi.  Bunda  quyidagilarga  ahamiyat  berish  kerak: 
qatlamdagi  gaz  tarkibi  va  undagi  kondensat  miqdorini  (sm
3
/m
3
) 
aniqlash,  kondensatsiya  boshlanishi  kg’rsatkichi  va  maksimal 
kondensatsiya  kg’rsatkichini  aniqlash,  qatlam  sharoitidagi  kondensat 
sistemasining fazali holatini belgilash, har xil bosim va haroratda 1m
3
 
gazdan  ajralishi  mumkin  bg’lgan  kondensatni  (sm
3
/m
3
)  aniqlash, 
bosimning  pasaymasligini  ta’minlash  choralari  qg’llanmaganda  sodir 
bg’lishi  mumkin  bg’lgan  kondensatning  yg’qotish  miqdorini 
chamalash quduq stvolida, separator-larda va gazoprovodlarda bg’lishi 
mumkin  b¢lgan  kondensat  aralashmalarining  xossalarni  ¢rganish 
shular jumlasidan-dir. Kg’pincha gazokondensat konlarini g’rganishda 
standart  sharoit  ahvoliga  qarab  qatlam  sharoitida  bg’ladigai  fazali 
g’zgarishlarni 
hisoblash 
modellari 
tuzilgan. 
Lekin 
A.I. 
SHirkovskiyning kg’rsatishicha bu usul biroz noaniq bg’lib, ba’zan bu 
noaniqliklar 30-40 
% 
gacha borishi mumkin.