Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya, razvedka va gidrogeologiya

Plagioklaz
tarkibidagi anortit molekulasining miqdoriga qarab alohida 
raqamlanadi. Masalan, raqami 60% bo„lgan plagioklaz, 60% anortit va 
40% albit molekulasidan tashkil topgandir. 
Tabiatda shu plagioklazlar tutash qatorining hamma xillari albitdan to 
anortitgacha bo„lgan minerallardan iboratdir. Plagioklaz raqamlariga qarab 
nordon (raqami 0-30 gacha), o„rta (raqami 30-60 gacha) va asos (raqami 
60-100 gacha) bo„ladi. Tarkibi har xil bo„lgan plagioklazlar turli raqam 
bilan ataladi. Ularning eng muhimlarini quyida keltiramiz: 
Hamma plagioklazlar triklin singoniyada kristallanadi. Anortitda silikat 
kislota albitdagiga nisbatan ancha kam bo„ladi. Shuning uchun ham 
plagioklazlar nordon (albit, oligoklaz), o„rta (andezin) va asos 
plagioklazlar (labrador, bitovnit, anortit) ga bo„linadi. Plagioklazning 
nechog„lik nordon bo„lishi mineral tarkibidagi albit bilan anortitning 
miqdoriy nisbatiga bog„liq. 

---

57 
Magmatik tog jinslaridagi plagioklazlarning hamma xillarini oddiy ko„z 
bilan bir-biridan ajratish qiyin. Labradorda ro„yirost ko„rinib turadigan 
zangori va yashil tuslarning tovlanishi xususiyatlariga ko„ra uni 
boshqalardan osonroq aniqlash mumkin. Mayda kristall holatdagi 
plagioklaz va ortoklazlarni lupa yordamida bir-biridan ajratish mumkin. 
Plagioklazlarning singan yuzasi kristalli polisintetik qo„shaloq hosil 
qilib o„sishi natijasida mayda chiziq tortilgandek ko„rinadi. 
Ularning rangi oq, och-kulrang, ba‟zan och-yashil, ko„kimtir bo„lib, 
shishasimon yaltiraydi. Ko„kimtir bo„lib tovlanib turadigan to„q-kulrang 
yoki qoramtir labradoritlar bezak tosh sifatida ishlatiladi. 
Optik xususiyatiga qarab alohida nomlanuvchi nordon plagioklazlarga 
oy toshi va avantyurin (yoki quyosh toshi) kiradi. 
Feldshpatoidlar kimyoviy tarkibi jihatidan dala shpatitlariga o„xshaydi, 
lekin ularda silikat kislota kamroq bo„ladi. Feldshpatoidlar ishqoriy 
magma jinslar tarkibida muhim o„rin tutadi. Ulardan nefelin - Na[AlSiO
4
], 
albitga (natriyli dala shpatiga) mos keladi. Nefelinning och rangli yirik 
kristallangan yoki yaxlit xillari ko„pincha eleolit deyiladi. Kaliyli dala 
shpati yaxlit xillari (ortoklaz va mikroklin) leytsitga K[AlSi
2
O
6
] to„g„ri 
keladi. Bu juda kam uchraydigan mineral bo„lib, rangining oq va 
kristallarining ko„p yonli izometrik shaklda bo„lishi bilan xarakterlanadi.