|
(uzum
sirkasi)
ishlatishni buyurar edi. Mana shu medik-olimning fikriga qaraganda,
vrachlar bemor kishi ovqatining mazasiga alohida aharniyat berishlari kerak.
I.P. Pavlov ham “Maza beradigan moddalar bo’Imaganida odam yashay
olmagan bo’lur edi” deb hisoblardi.
Hozirgi vaqtda ovqatga maza
beradigan masalliqlar tariqasida aholi bir qancha mahsulot va moddalarni
ishlatadigan bo’lib qoldi. Masalan, Yaponiyada ovqatning mazasini
yaxshilaydigan va uning saqlanish muddatini uzaytiradigan
natriy
glyutamatdan
foydalaniladi.
Sobiq
SSSR
Meditsina
Fanlari
Akademiyasining Ovqatlanish institutida (akademik A A. Pokrovskiy
vaboshqalar), shuningdek, 1 Moskva Meditsina institutining ovqatlanish
gigienasi kafedrasida (professor K.S. Petrovskiy, B.M.Saidov) o'tkazilgan
tekshirishlar sobiq ittifoqda ham natriy glyutamatdan ovqatga maza beradigan
modda o'rnida keng foydalanish mumkinligini ko'rsatib berdi. Medik
olimlarning ma’lumotlariga qaraganda, suyuq ovqatlarga 0,05-0,1%
miqdorida natriy glyutamat qo'shiladigan bo'lsa, ovqatning mazasi ancha
yaxshi bo’ladi.
Angliya, Kanada va AQSh da osh tuzi o'rniga kaliy xloridini ammoniy
xloridga turli nisbatlarda aralashtirib, ular omixtasiga kraxmal yoki laktozani
qo'shib, kundalik taomnomalarida tanovul qiladilar.
Chet el mamlakatlarida natriy glyutamatdan tashqari hozir ovqatga maza
beradigan moddalar o’mida nuklein kislota birikmalari bo'lmish ribotidlar
degan moddalar keng ishlatiladigan bo’lib qoldi. Bular maza kiritish jihatidan
natriy glyutamatga qaraganda 100 baravar kuchliroqdir.
Glyutarninat
natriy
birikmasi
dastlab
Tokiodagi
Imperator
Universitetining professori doktor Kikune Ikeda tomonidan 1908 yili kashf
qilingan bo'lib, Ajino-Moto kompaniyasida ishlab chiqarilgan. Tabiati
jihatidan mazkur birikma tabiiy maxsulotdir. Uning kristallari oq rangli boiib,
o’simliklar-sabzavotlar oqliklaridan ajratib olingan. Yaponiyada ushbu
birikma mahsulotlarning organoleptik jihatlarini yaxshilash uchun turfa
mahsulotlar, masalliqlar va tayyor taomlarga qo'shiladi.
Xitoyda glyutarninat natriy birikmasi Vey-syu (sushnost vkusa —
mazaning mohiyati) nomi bilan mashhur.
Aji-no-moto Tokioning yaqinida joylashgan Kavasaki shahridagi
korxonada ishlab chiqariladi.
O’zbekistonda ovqatga maza kiritadigan modalar sifatida qora murch
bilan qizil qalampir keng ishlatiladi. Ibn Sinoning fikriga qaraganda, qora
murch ovqatlanish jarayonida me’da harakat aktivligini kuchaytirish bilan
birga me’dadan ko'proq shira ajralib chiqishiga sabab bo'ladi. Professor A.A.
Asqarov ma’lumotlariga qaraganda, 0,05% kontsentratsiyadagi achchiq
qalampir me’da sekretsiyasini kuchaytiradi, lekin bundan ko’ra yuqoriroq
kontsentratsiyalarda sekretsiyani pasaytirib qo’yadi.
Ovqatga maza beradigan moddalar o’mida piyoz, ayniqsa, anzur piyoz
(yovvoyi tog’ piyozi), shuningdek, sarimsoqdan foydalaniladi. Bularni
ovqatga ishlatish ovqatning ta’mi va hidini, ya’ni organoleptik xossalarini
yaxshilaydi va me’da shirasini kuchaytiradigan fiziologik qo’zg’atuvchilar
bo'lib hisoblanadi.
Ovqatning singishi uchun uning temperaturasi ham kattagina aha- miyatga
ega. Ovqat temperaturasi taxminan me’da temperaturasiga teng bolsa, u holda
bunday ovqat yaxshiroq singiydi. Shu munosabat bilan suyuq va quyuq
ovqatlarning
temperaturasi
+55-+65°C
atrofida
bo’lgan
paytda,
chanqoqbosdiga ovqatdan keyin ichiladigan ichimliklarning temperaturasi esa
karnida +10 - +15°C bo’lgan paytda iste’mol qilish tavsiya etiladi. Ovqatni
oz-ozdan yeyish ham uning yaxshiroq hazm bo’lishi va singishiga yordam
beradi. Shu munosabat bilan me’dasi kasal beinorlarga kuniga 4-5-6 mahal va
bundan ko’ra bot-botroq ovqat yeb turish tavsiya etiladi.
Ovqatlanishda quyidagi tartibga rioya qilinadigan bo’lsa, ya’ni asosiy
ovqatdan ilgari bir oz tamaddi (zakuska) qilib olib, keyin suyuq ovqat va
undan so'ng quyuq taom yeyilsa va oxirida chanqoqbosdi qilinsa yoki qanday
bo’lmasin biror shirinlik tanovul etilsa, ovqat yaxshi singiydigan boMadi.
Ovqatning yaxshi hazm bo’lishi uchun uni ozoda, tinch sharoitda iste’mol
qilish va ovqat vaqtida hech narsaga chalg'imaslik kerak. Ovqat yeyiladigan
joy salqin boimog'i lozim, chunki akademik A.Yu. Yunusov hamda professor
G.F.Korotkolarning ma’lumotiga qaraganda, atrofdagi muhit temperaturasi
yuqori bo’lsa, me’da shirasining ajralishi susayib qoladi. Natijada ovqat
yaxshi hazm bo'lmaydi. Shu munosabat bilan bizda, O’zbekiston sharoitida
ovqatni yeyish oldidan sabzavot va ularning suvlarini iste’mol qilish ayniqsa
muhim aharniyatga ega.
Kun tartibi va ovqatlanish maromiga to’la rioya qilinganida, ovqat
yaxshiroq singiydigan bo'ladi. Odamning harnisha ma’lum soatlarda
ovqatlanib turishi organizmning xuddi shu soatlarda ovqatni juda yaxshi hazm
qiladigan me’da shirasi ishlab chiqarishiga O’rganib qolishiga olib boradi.
Ovqat xuddi mana shu soatlarda yeyiladigan bo'lsa, yaxshiroq singiydi,
organizmning ish qobiliyatini ancha kuchaytiradi, hazm organlarida har xil
surunkali kasalliklar paydo bo'lishiga yo’1 qo'ymaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
