Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti “Umumiy xirurgiya va travmatologiya” kafedrasi

2800-3200 kkal 
energiya sarflaydilar. 
III 
guruhga
mexanizatsiyalashmagan 
jismoniy 
mehnat 
bilan 
shug’ullanuvchilar, ya’ni temirchilar, chilangarlar, ximiklar, to’qimachilik 
korxonasi ishchilari, poyafzalchilar, haydovchilar, sotuvchilar, agronomlar, 
temir yo’1 ishchilari va hokazolar kiradi. Ular bir sutkada 
3200-3700 kkal 
energiya sarflay dilar. 
IVguruhga
mexanizatsiyalashmagan og’ir jismoniy mehnat bilan 
shug’ullanuvchilar ya’ni quruvchilar, qishloq xo’jaligi ishchilari, 
mexanizatorlar, metallurglar, o'rmon ishchilari va hokazolar kiradi. Ular bir 
sutkada 2900-4000 kkal energiya sarflaydilar. 
V guruhga
o’ta og’ir jismoniy mehnat bilan shug’ullanuvchilar ya’ni tog’ 
ishchilari, yer qazuvchilar, beton-tosh ishchilari, yuk tashuvchilar, qurilish 
mollari ishlab chiqaruvchi ishchilar kiradi. Ular bir sutkada 3900-4300 kkal 

---

energiya sarflaydilar. 
I-guruh 
2300 - 2500 kkal
2500 - 2800 kkal
II-guruh 
2800-3000 kkal 
3000-3200 kkal 
III-guruh 
3500 kkal 
3200-3500 kkal 3700 kkal 
IV-guruh 
2900-3700 kkal 
4000 kkal
V-guruh 
4000 - 4300 kkal
3900-4300 kkal
7-rasm.
Insonning sutkalik energiya sarflashini mehnat turiga ko’ra guruhlarga bo’linishi. 
KISHILARNING YOSHI, JINSIGA KO’RA OQSIL, YOG’, UGLEVOD, 
ENERGIYAGA BO'LGAN SUTKALIK EHTIYOJI 
5-jadval 
Guruh, 
yoshi 
Erkaklar 
Ayollar 
Oqsil 
S 
Yog’ 
g 
Uglevod 
g 
Energiya 
kkal 
Oqsil 
g 
Yog’ 
g 
Uglevod 
g 
Energiya 
kkal 
I 
18-29 
91 
103 
378 
2800 
78 
88 
324 
2400 
30-39 
88 
99 
365 
2700 
75 
84 
310 
2300 
40-59 
83 
93 
344 
2500 
72 
81 
297 
2200 
II 18-29 
90 
110 
412 
3000 
77 
93 
351 
2550 
30-39 
87 
106 
399 
2900 
74 
90 
337 
2450 
40-59 
82 
101 
378 
2750 
70 
86 
323 
2350 
III 18-29 
96 
117 
440 
3200 
81 
99 
371 
2700 
30-39 
93 
114 
426 
3100 
79 
95 
358 
2600 
40-59 
88 
108 
406 
2950 
75 
92 
344 
2500 
IV 18-29 
102 
136 
518 
3700 
87 
116 
441 
3150 
30-39 
99 
132 
504 
3600 
84 
112 
427 
3050 
40-59 
95 
126 
483 
3450 
80 
106 
406 
2900 
V 18-29 
118 
158 
602 
4300 
- 
- 
- 
- 
30-39 
113 
150 
574 
4100 
- 
- 
- 
- 
40-59 
107 
143 
546 
3900 
- 
- 
- 
- 
2.12 O’zbekistonning iqlim sharoitida ovqatlanish tartibi 
O’zbekistonning iqlim sharoitida aholining ovqatlanish tartibi alohida 
aharniyatga ega, chunki bu yerda kishilar asrlar davomida ma’lum tartibda 
ovqatlanishga o’rganib qolganlar. Ko’pchilikka ma’lumki O’zbekiston aholisi 
asosan ovqatni kechqurun, salqin tushganda yeydi. Buning boisi shundaki, 
kun juda isigan paytda, tushlikda ishtaha pasayadi, me’da shirasi ajralishi 
kamayadi va uning hazm qiluvchi kuchi susayadi. 
Umuman 4 mahal ovqatlanish eng ma’qul hisoblanadi. Ovqatdan oldin 

---

qirilgan turp, pomidor va bodringdan salatlar eyish tavsiya etiladi. Ovqatlanib 
bo’lgandan so’ng shirin mevalar yeyish va ichimliklar ichish kerak. Masalan, 
qovun, tarvuz eyish juda foydali, chunki qovun, tarvuz eyilganda organizm 
faqat mineral tuzlar va vitarninlar bilangina emas, balki suv bilan ham 
ta’minlanadi. Bundan tashqari, quruq va ho’l mevalardan tayyorlangan 
kompot, mevalar sharbati (anor, uzum), kisel va boshqalarni ichish mumkin. 
Ovqatlanib bo'lgandan so’ng juda sovuq suv ichish yoki sovuq ovqat yeyish 
aslo mumkin emas. 
Yoz kelishi bilan organizmni etarli miqdorda suv bilan ta’minlash 
masalasi paydo bo'ladi, chunki O’zbekistonning issiq iqlim sharoitida ter 
bilan juda ko’p miqdorda suv yo’qotiladi (4-5 litrgacha). Juda ko’p terlaganda 
tomoq qurishi, chanqash kuzatiladi. Kishi qancha ko’p suv ichmasin, shuncha 
ko’p chanqayveradi. Odam ko’p terlaganda tomog’i quriydi, tashna bo'ladi. 
Organizmga tushgan suv skelet muskullari, teri va ma’lum darajada 
jigarda to’planadi. 
Bu organlarda yig'ilgan suv 87,8% ni tashkil etadi. Kerak paytda organizm 
bu suvdan foydalanadi. 
Ichiladigan suv miqdori oiganizmdan chiqib ketadigan suv miqdoriga mos 
kelishi kerak, aralash ovqatlanganda odam o'rta hisobda 2,5 litr suv ichishi 
lozim. Bunda odam: 1-1,5 litrchoy, suv, sut, kompot va hokazo; 0,5 litr — 
suyuq ovqat ichganda; 0,5 litrini sutka davomida eyilgan non, go’sht, baliq, 
sabzavotlar bilan oladi va hokazo. 
Bizning sharoitimizda ko’k choy, qatiq, ayron, quruq mevalar qaynatmasi, 
sharbatlar, ayniqsa mevalarning nordon xilidan tayyorlangan sharbatlar, qora 
olxo'ri, shaftoli, jiyda qaynatmasi chanqoqni yaxshi qoldiradi. Issiq sharoitda, 
ayniqsa jismoniy mehnat bilan shug'ullanganda chanqoqni bosish uchun 0,5-
1,0% li osh tuzi eritmasini ichsa ham bo’ladi. 
Kun issig'ida chanqoqni bosish uchun suvni oz-ozdan ichish lozim. Bu ter 
bezlarini, yurak va tomirlar ishini engillashtiradi va me’da-ichak yo’li ishini 
buzmaydi. 
Odam tartib bilan to’g’ri ovqatlanganda va suyuqliklar ichganda sihat- 
salomat, mehnat qobiliyati doimo yaxshi bo'ladi. 
Pala-partish ovqatlanish esa turli kasalliklarga olib boradi va mehnat 
qobiliyati pasayib ketadi.