Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

TEKST
(mektep sabaqlıǵı boyınsha)
Mánilik jaqtan izbe-iz jaylasqan sóylew birlikleriniń birikpesine tekst dep ataladı.
Teksttiń kólemi hár túrli boladı. Ol óz aldına qollanılǵan eki yamasa birneshe gáptiń baylanısınan quralǵan bir abzactan yamasa eki hám birneshe abzactıń birikpesinen de dúziledi.
Teksttiń quramına kirgen gáplerdi, abzaclardı mánilik jaqtan baylanıstırıwda intonaciya, sózlerdiń hárbir gápte yamasa abzacta tákirarlanıwı, sinonim sózler, almasıqlar hám dánekerler qatnasadı. Mısalı:
Atlar sol sesti esitip qalǵanday dárriw kúnge arqasın ısıtıp azmaz turadı da, suwǵa jáne awzın basadı.
Suwǵa ábden qanǵan jılqılar asıqpay jolǵa shıǵıp aldı da, seyisxanaǵa qarap tasırlasıp shawıp ketedi. Olar quyrıqların kóterip, arman-berman ersili-qarsılı eleslep júrip kisnep, tanawların kóterip oynaqlaydı.
Bul berilgen tekst eki abzactan dúzilgen. Teksttiń bóleklerin, abzaclardı mánilik hám grammatikalıq jaqtan baylanısıwda mısalda dıqqat etilgen sózlerdiń tákirarlanıwı, sinonimler, almasıqlar qatnasqan.
Tekst – mánilik hám dúzilislik jaqtan baylanısqan bir tutas sóylem birligi. Mánilik hám grammatikalıq jaqtan baylanısqan birneshe gáplerdiń dizbegine tekst dep ataldı. Teksttiń quramına kirgen jay hám qospa gápler mazmunı hám bayanlanatuǵın waqıyalar jaǵınan bir-birine baylanıslı bir pútin mazmunǵa iye boladı. Tekst (ulıwma jazıw) basta jazılıp baslaǵanda, abzactan (taza joldan) baslanadı. Tekst bir, eki yamasa birneshe abzaclardan dúzilgen keńeytilgen túrinde de keledi. Teksttiń quramına kirgen abzaclardıń mazmunları bir-birine mániles izbe-iz qurılǵan boladı. Olar hár túrli grammatikalıq qurallar: almasıq sózler, sózlerdiń tákrarlanıwı, intonaciya, dánekerler t.b. jollar menen mánilik baylanısqa túsedi.
TEKST
(licey sabaqlıǵı boyınsha)
Tekst óz ara tıǵız baylanıslı bolǵan pikirler jıyındısı.Tilde mazmunlıq hám grammatikalıq jaqtan baylanısqan, til birlikleriniń qatań izbe-izliǵiniń pútinligi tekst dep ataladı. Tekst atamasınıń ózi latın sózi (textus – toqıw, qurastırıw) bolıp, jazılǵan yamasa basılǵan shıǵarma yáki onıń úzindisi degen mánide qollanıladı.
Tekst ańlatılıw formasına hám grammatikasına iye. Ańlatıw forması degende tekstlerdiń seslerden dúziliwi hám onıń bólekleriniń belgili bir melodikalıq pauza menen ajıratılıp turıwı túsiniledi. Teksttiń mazmunı degende hárqanday tekstten ańlatılǵan xabar túsiniledi. Teksttiń bul eki tárepi bir-biri menen tıǵız baylanıslı. Olardı bir-birinen ajıratıwǵa bolmaydı. Al, grammatikası degende tekstti dúziwshi birliklerdiń, yaǵnıy gáplerdiń bir-biri menen baylanısıw quralları túsiniledi. Bul qurallarǵa tómendegiler kiredi: 1) leksikalıq tákirar (yaǵnıy testtegi dıqqat etilgen sózdiń qaytalanıp keliwi), 2) sinonimlik qatnas, 3) almasıqlar 4) kiris sóz hám kiris aǵzalar 5)dánekerler
Bul keltirilgen qurallardıń hárbiri tekstte ayırıqasha xızmet atqaradı. Mısalı: