Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Muǵadar dárje ráwishi – is-hárekettiń muǵadarın, belgi yamasa zattıń artıq, kemlik dárejesin, muǵadrın bildirip, qansha? qanshadan? degen sorawlarǵa juwap berdi. Mısalı ol az sóyleydi, kóp tıńlaydı. Juwsan shóbi mallarǵa júdá jaǵımlı. Sabırbay birtalay irkilip qaldı. Bul soraw Qıdırbaydı taǵı oylandırdı. Muǵdar-dárje ráwishi mánisindegi sózler: kóp, az, azıraq, kóbirek, ádewir, onsha, sonsha, sonsheli, bunsheli, sonshama, bunshama, ómirinshe, qayta, qaytadan, qayta-qayta, jáne, taǵı, birtalay, mol, kem, artıq, zıyat, zárre, sál, sálkem, az-maz, sál-pál, azǵantay, enepattay, bireń-sarań t.b
Sebep ráwishi – is-hárekettiń isleniw yamasa islenbew sebebin bildiredi. Sebep ráwishi ne sebep? ne sebepli? nege? degen sorawlarǵá juwap beredi.Sebep ráwishine ilajsız, ilajsızdan, biykar, biykarǵa, bosqa, qurı bosqa sózleri bildiredi. Hayal atın qaraqalpaqlar biykarǵa uran etpese kerek. Ol ilajsızdan túyeni shógiredi.
Maqset ráwishi- is-hárekettiń isleniw maqsetin bildiredi. nege? ne ushın? qanday maqset penen degen sorawlarǵa juwap beredi. Maqset ráwishiniń mánisin arnap, ádeyi, jorta, jortaǵa, qasaqana, bilqastan, qastan, jay, jaysha, esheyin, mázi, tegin t.b sózleri kiredi. Ol xattı úy-ishine arnap jazıptı. Men jorta mıyıq tarttım. Olar azanǵa shekem qashırmay saqla dep qasaqana ózime tapsırdı. Házir tek jaysha qıdırıp júrmen. Biraq olar bosqa áwerelendi. Men tek esheyin kóreyin dedim.

Ráwishtiń dárejeleri
Ráwishtiń dárejeleri is-hárekettiń belgisin basqa bir is-háreket belgisi menen salıstırıp, onıń isleniwiniń artıq ya kemligin kórsetedi. Ráwishtiń dárejeleri jay dáreje, salıstırıw dáreje hám arttırıw dáreje bolıp úshke bólinedi.
1.Ráwishtiń jay dárejesi túbir hám dórendi ráwishler arqalı bildiriledi. Mısalı: burın, erte, tez, az, soń t.b
2.Ráwishtiń salıstırıw dárejesi tiykar ráwishke –ıraq, -irek, -raq, -rek, -law, -lew qosımtalarınıń jalǵanıwı arqalı jasaladı. Tiykar ráwishlerdiń kópshiligi salıstırıw dáreje qosımtalrı menen ózgeredi. Mısalı: azıraq, keshirek, kóbirek, erterek, baqsharaq, azlaw, kóplew, alıslaw, jaqınlaw, keshlew. Ráwsihtiń salıstırıw dáreje qosımtaları tómendegishe jazıladı. Sózdiń sońǵı sesi dawıssız seske pitse -ıraq, -irek, al dawıslıs seske pitse –raq, -rek jalǵanadı ház jazıladı. burın-ıraq, basqasha-raq. Sózdiń sońǵı buwını juwan bolsa –ıraq, -raq, -law qosımtaları al jińishke bolsa –irek, -rek, -lew qoımtaları jalǵanadı. Mısalı: jıldam-ıraq, kesh-irek, basqasha-law, erte-lew
3.Ráwishtiń arttırıw dárejesi júdá, dım, oǵada, kútá, oǵrı, t.b janapaylıq xizmettegi kúsheytiw mánili sózlerdiń tiykar ráwishlerdiń aldına dzibeklesiwi arqalı jasaladı. Ráwishtiń arttırıw dáreje qosımtaları dizbekli qospa ráwishler sıyaqlı bólek jazıladı.Mısalı: júdá erte, oǵrı kesh, dım áste, oǵada kóp.