Abiotik omillar

Namlik. Bu — havoda, tuproqda, tirik organizmlarda suv- ning miqdori bilan xarakterlanadigan ekologik omildir. Suv organizmning asosiy mineral tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli ham atrof-muhitdagi suvning miqdori harorat bilan bir qatorda yashash muhitining eng asosiy ko‘rsatkichlaridan biri hisoblan adi.

O‘simlik va hayvonlar uchun suvning asosiy manbayi yog‘ingarchilik, yerosti suvlari, shudring va tuman hisoblanadi. Yog‘ingarchilik miqdoriga qarab muhit cho‘l, dasht, botqoqlik va nam o‘rmonlar sifatida bo‘lishi mumkin.

Suvga chidamliligiga ko‘ra o‘simliklar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

1. 
   gidrofitlar — suvda o‘sadigan o‘simliklar;
   
2. 
   gigrofitlar — nam sharoitda o‘suvchi o‘simliklar;
   

4. 
   mezofitlar — normal namlik sharoitida o‘suvchi o‘sim-
   

liklar;

4. 
   kserofitlar — namlik yetishmaydigan sharoitda o‘sadigan
   

o‘simliklar.

Markaziy Osiyo hududida o‘sadigan o‘simliklar orasida kserofitlar keng tarqalgan. Bularga saksovul, yantoq, juzg‘un o‘simliklari misol bo‘la oladi. Kserofitlarda namlik kam sharoitda o‘sishga moslanishlar paydo bo‘lgan. Ular sitoplazmasining tark ibi o‘ziga xos, barglari qattiq va ingichka, ba’zan esa tikanlarga aylangan bo‘ladi. Yantoq va saksovulning ildizi juda uzun bo‘lib, yerosti suvlarigacha yetib boradi. Ko‘p o‘simliklar yozda bargini to‘kishi bilan o‘zidan suvning bug‘lanishini kamaytiradi. Ba’zi qishloq xo‘jalik o‘simliklari, masalan, oqjo‘xori, tariq ham suvsiz likka chidamli bo‘ladi.

Cho‘l va dashtlarda yashovchi hayvonlarda ham suvsizlikka moslanishlar mavjud. Ular tez va uzoq chopa olishi natijasida uzoqlarga, suv ichish joylariga migratsiya qiladi. Kemiruvchilar, sudralib yuruvchilar, hasharotlar va boshqa mayda cho‘l hayvonlari oksidlanish reaksiyalari natijasida hosil bo‘ladigan suvlarni g‘amlash hisobiga tanadagi suv muvozanatini saqlaydi. Ayniqsa, yog‘ning oksidlanishi natijasida ko‘p miqdorda suv hosil bo‘ladi (100 g yog‘dan 100 g suv hosil bo‘ladi). Shu tufayli cho‘lda yashovchi hayvonlarda qalin yog‘ qatlamlari mavjuddir (tuyaning o‘rkachi). Ko‘pgina cho‘l hayvonlarining qoplovchi qalin to‘qimasi mavjudligi tufayli teri orqali suv bug‘lanmaydi. Ularning ko‘pchiligi kechasi hayot kechiradi, kunduz kuni uyalariga yashirinib oladi.