Абдураҳмон жомий фалсафий дунёқараши шаклланишининг генезиси

ǀ
ISSUE 5 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 275
«Хар чиз, ки ҹуз вуҹуд дар чашми шуҳуд, 
Дар ҳастми хеш хаст муҳтоҹи вуҹуд.
Мухтоҹ чу воҹиб набувад васфи вуҹуд, 
Бошад ба вуҹуди хос ва ҳува-л-мақсуд» [1]. 
«Вужуддан бошқа кузатиладиган нарсалар 
Ўз мавжудлигида вужудга муҳтож, 
Вужуд тавсифга (исботга) муҳтож эмаслиги учун 
У ўзича мавжуд, бу эса талаб қилинган исбот». 
Биз мавжудлиги зарур деб ном берган нарсага (вужуд) мураккаблик ёки 
аниқлик хос эмас. У таркиб, сон ва шаклга умуман эга эмас. Оламдаги барча нарса 
ва ҳодисаларнинг унга муносабати бор, унга боғлиқ, унинг инъикосидир. Вожиб 
ал-вужуднинг келиб чиқиши ва мавжудлигига уларнинг ҳеч қандай дахли йўқ ва 
бўлиши мумкин эмас. 
Жомийнинг тасаввурига кўра, “вожиб ал-вужуд”, яъни Худо Ёруғлик, 
Нурдир, оламдаги барча нарса ва ҳодисалар эса - унинг инъикосидир. Бизнинг 
фикримизга кўра, Жомийнинг олам, коинот, борлиқнинг вужудга келишига оид 
қарашларига тасаввуф таълимотининг етук вакилларидан бири Шахобиддин Яҳё 
Сухравардий томонидан асосланган “Ишроқ” таълимоти ва фалсафасининг ўрни 
бор.
«Дар кавну макон нест аён ҹуз як Нур, 
Зоҳир шуда он Нур ба анвои зуҳур; 
Ҳақ-Нуру танаввуъи зуҳураш олам,
Тавҳид ҳамин асту дигар ҳама ваҳму ғурур». 
«
Коинот ва маконда Ягона Нурдек ошкора нарса йўқдир, 
Бу Нур турлича намоён бўлади: 
Худо –Нурдир, унинг намоён бўлиш турлари эса оламдир; 
Тавҳид будир, қолган ҳама ваҳму ғурур
». 
Абадий Мутлақ Борлиқ – Нурнинг моҳияти ва Унинг бошқа, қуйи 
оламларга бўлган муносабатини тушунтириб, мутафаккир ёзади: 
«Ду ҹаҳон соя аст Нур Туú, 
Сояро мояи зуҳур Туú, 
Ину он суратасу маъни Ту,
Нест мавҹуд сурате бе Ту» [2]. 
«Икки дунё – соядир, Сен – Ёруғлик, Нур, 
Кўриниб турган соянинг моҳияти – Сен. 
У ҳам, бу ҳам – шаклдир, Сен –мазмун,
Сенсиз шакл мавжудлиги мумкин эмас». 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2